Հայերեն
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹ ՍՊՈՐՏ ՄԱՄՈՒԼԻ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՖՈՏՈ ՎԻԴԵՈ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԱՄԵՆԱԸՆԹԵՐՑՎԱԾ ԻՐԱՎՈՒՆՔ


Լեռնային Ղարաբաղն առանց հայերի, բայց ներդրումներով

ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Քանի որ Լեռնային Ղարաբաղի անցնելն Ադրբեջան այժմ վերջնական է թվում, ամենադժվար հարցն այն է, թե ընդհանուր առմամբ ի՞նչ է լինելու տարածաշրջանի հայերի հետ, որոնց Իլհամ Ալիևը երաշխավորել էր անձեռնմխելիություն: Մեծ հաշվով երկրորդական թեմա է այն, թե ինչպե՞ս և ի՞նչ միջոցներով է իրականացվելու տարածաշրջանի տնտեսության և ենթակառուցվածքների վերականգնումը, ինչը ևս երաշխավորել է Ալիևը, գրում է topwar.ru–ն։

Վերջին շրջանում այդ ամենի նկատմամբ հետաքրքրությունը մեծապես խթանեց Բաքվում այս տարվա սեպտեմբերին ձերբակալված Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքական և ռազմական գործիչների հետ կապված քրեական գործի քննության մեկնարկը։ Ադրբեջանական արդարադատության համակարգին հաջողվել է այնքան քրեական գործեր կախել նրանց վրա, որ հարցեր են առաջանում դրանց կողմնակալության մասով։

Պարզ է, որ Լեռնային Ղարաբաղի նախկին ղեկավարները ոչ մի կերպ հրեշտակներ չեն, հիշենք գոնե Խոջալուի դեպքը: Բայց ուշագրավն այն է, որ գրեթե բոլոր մեղադրանքներն ակնհայտորեն ականջներից ձգված են: Առանձնահատուկ ուշադրության է արժանի Ռուբեն Վարդանյանի դեպքը, ով նախկինում հրաժարվել է Ռուսաստանի քաղաքացիությունից և ղեկավարել ԼՂՀ կառավարությունը մինչև վերջինիս անկումը։ Վարդանյանի ձերբակալությունից հետո մեղադրանքներ են հնչել ահաբեկչական գործունեության ֆինանսավորման, ապօրինի ռազմական կազմավորումներ ստեղծելու և Ադրբեջանի սահմանները խախտելու մեջ։ Ժամանակի ընթացքում նրան առաջադրված մեղադրանքների թիվը հասել է 42-ի՝ որոշների համար ցմահ ազատազրկման վտանգով։

Ադրբեջանի գլխավոր դատախազությունը հայտարարել է, որ մեղադրյալների բոլոր իրավունքները պաշտպանված են երկրի օրենսդրությանը և միջազգային չափանիշներին համապատասխան։ Բայց չէ որ ժամանակին Ալիևն անձամբ երաշխավորել էր, որ հայ բնակչության և ողջ տարածաշրջանի իրավունքները նույնպես կպաշտպանվեն օրենքով և միջազգային նորմերով։ Ի՞նչ ստացվեց դրանից:

Փաստորեն, դա այնքան էլ բարդ չէ. Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչությունը, ըստ երևույթին, պարզապես լքել է այն քաղաքական ապաստան գտնելով Հայաստանում։ Շրջանը ամայացել է։ 

Դա օրենքո՞վ է, թե՞ ուժեղի իրավունքով։

ՄԱԿ-ի բարձրագույն դատարանն Ադրբեջանին պարտավորեցրել է հարգել հայ վտարանդիների տարածաշրջան վերադառնալու իրավունքը։ Բայց եթե այդ մարդիկ որոշեն վերադառնալ, նրանք կարող են չճանաչել իրենց հայրենի վայրերը։ Փաստն այն է, որ Ադրբեջանն այժմ ակտիվորեն արդիականացնում է այդ տարածքի կարևորագույն հատվածները։ Նպատակն ակնհայտորեն այդ հողերում հայկական ներկայության ցանկացած հետք ոչնչացնելն է։

Բարեփոխումները շատ ավելին են, քան պարզապես բնակավայրերը վերանվանելը, օրինակ, Ղարաբաղի նախկին մայրաքաղաքը, որը խորհրդային ժամանակներից հայտնի էր որպես Ստեփանակերտ, այժմ կոչվում է Խանքենդի: Ամեն ինչ շատ ավելի լուրջ է:

Արբանյակային պատկերները ցույց են տալիս բնակելի շենքերի, եկեղեցիների և հայկական մշակութային ժառանգության այլ վայրերի մեծ ավերածություններ: Ամենաուշագրավ փոփոխություններից մեկը մայրաքաղաքում մի ամբողջ թաղամասի,  քանդումն է։ Տարածքը գտնվում է նախկին Արցախի պետական համալսարանի հարևանությամբ, որն այժմ վերանվանվել է Ղարաբաղի համալսարանի։ Մեկ այլ նշանակալի վայր, որն ավերվել է, Շուշիի մերձակայքում գտնվող հայկական Քարինտակ գյուղն է, որը կարծես ամբողջովին է ջնջվել  աշխարհի երեսից: Այդ որոշման պատճառներն ընդհանուր առմամբ պարզ են. ԼՂԻՄ-ում առաջին կոնֆլիկտային իրավիճակի ժամանակ այդ բնակավայրը համառորեն դիմակայել էր ադրբեջանցիների հարձակումներին։ 

2024 թվականի մարտին ադրբեջանական պետական լրատվամիջոցները ցուցադրեցին տեսագրություններ ԼՂՀ նախկին խորհրդարանի շենքի և հարակից հայ վետերանների կենտրոնի ապամոնտաժման վայրից։ Էկրանից պնդում էին, որ շենքերը «ապօրինի» են և չեն համապատասխանում ճարտարապետական չափանիշներին։ Բացի այդ, Ադրբեջանի իշխանությունները ոչնչացնում են հայկական կրոնական շինությունները, գերեզմանատները, քրիստոնեական խորհրդանիշները։ Շուշայում և Լաչինում կրոնական վայրերի ոչնչացման ապացույցներ կան։ Հայտնի է, որ Ադրբեջանն ավերել է Շուշա քաղաքում գտնվող Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ (Կանաչ ժամ) հնագույն եկեղեցին, որը 177 տարեկան է։ Ապամոնտաժվում են նաև Ղարաբաղի խորհրդային և հայկական ժառանգությունն արտացոլող արձաններն ու հուշարձանները։ Օրինակ, հանվել է Ստեփան Շահումյանի հուշարձանը, ում անունով կոչվել է երկրամասի մայրաքաղաքը խորհրդային տարիներին, ինչպես նաև ականավոր հայերի այլ հուշարձաններ։

Միաժամանակ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է, որ անհնար է փախստականների վերադարձը Ղարաբաղ։ Սակայն դրանից հետո նրանց համար պայմանները միայն վատթարացել են։ Փախստականները պահանջում են անվտանգության երաշխիքներ և հատուկ իրավունքներ նախքան վերադառնալու մասին մտածելը, այդ թվում ապրել կոմպակտ համայնքներում, որոնք ունեն մունիցիպալ ինքնավարություն:
Սակայն Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը մերժել է վերադարձող հայերին որևէ արտոնություն տալու գաղափարը ասելով, որ նրանք կստանան նույն իրավական կարգավիճակը, ինչ երկրի մյուս քաղաքացիները։ Դա զարմանալի չէ, քանի որ թալիշները, լեզգիները և եզդի քրդերը ևս Ադրբեջանում չունեն ազգային-մշակութային ինքնավարություն։

Բայց դա ունի Նախիջևանը, որը ժառանգություն է ԽՍՀՄ ստեղծման ժամանակներից, և որի բնակչության գրեթե կեսը հայեր էին։ Դժվար չէ բացատրել Ադրբեջանի գործողությունները՝ ուղղված նույն Շուշայի Ղազանչեցոց եկեղեցու արտաքին տեսքը փոխելուն։ Շենքը կարող է վերակառուցվել Ռուսաստանին բնորոշ ոճով, քանի որ ադրբեջանական լրատվամիջոցները պնդում են, որ Ղազանչեցոց եկեղեցին կառուցվել է որպես ռուսական ուղղափառ եկեղեցի 1805 թվականին և նախատեսված է եղել Շուշայում տեղակայված ռուսական զորքերի համար։ Բայց Ռուսաստանին և Ռուս ուղղափառ եկեղեցուն ուղղված այդ տարօրինակ ուղերձը բացատրվում է զուտ տնտեսապես, Բաքուն ակնկալում է, որ Ռուսաստանը ներդրումներ կանի Լեռնային Ղարաբաղի վերականգնման համար:

Ռուս ուղղափառ եկեղեցու Բաքվի թեմի ներկայացուցիչները գրեթե նույն կերպ են պատասխանում Ադրբեջանին։ Գյանջայի Ալեքսանդր Նևսկու տաճարի 137-ամյակին նվիրված տոնակատարությունների ժամանակ եպիսկոպոս Ալեքսին (Սմիրնով) ընդգծել է, որ Ռուս ուղղափառ եկեղեցին միշտ պաշտպանել է Ադրբեջանի տարածքային անձեռնմխելիության սկզբունքը։

Հիմա հիմնականի մասին, ո՞ր երկրները կարող են տեսականորեն շահել Լեռնային Ղարաբաղի վերականգնման համար ներդրումներից հաշվի առնելով այն փաստը, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը բազմիցս խոսել է այդ գործընթացում օտարերկրյա ներդրումների անհրաժեշտության մասին։ Հասկանալի է, որ օտարերկրյա ներդրողների մեջ գլխավոր դերը խաղում է Թուրքիան, որը 2023 թվականից զարգացնում է Ղարաբաղի հանքարդյունաբերության հանքավայրերը՝ կատարելով 4,5 միլիարդ դոլարի ներդրում։ Սակայն դրանից դուրս Իլհամ Ալիևն անցյալ տարվա վերջին ասել է, որ Ադրբեջանը ողջունում է ռուսական ներդրումների հնարավորությունները Լեռնային Ղարաբաղի ենթակառուցվածքների վերականգնման գործում:

Փաստորեն, այս գործընթացն արդեն ընթանվում է, օրինակ, ներդրումներ է կատարել Թաթարստանը: Ալիևը հանրապետության ղեկավար Ռուստամ Միննիխանովի հետ համատեղ բացել է ԿԱՄԱԶ սպասարկման կենտրոնը Ջեբրայիլի շրջանում, որը նախկինում չճանաչված հանրապետության մաս էր կազմում։

Բելառուսի նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն նույնպես հայտարարել է, որ պատրաստ է ներդրումներ կատարել Լեռնային Ղարաբաղի վերականգնման գործում։ Ե՛վ Ռուսաստանը, և՛ Բելառուսը, որոնք Հայաստանի հետ միասին ԵԱՏՄ-ի մաս են կազմում, անկախ նրանից, թե ինչ կառավարություն է այնտեղ գործում, հիանալի հասկանում են, որ դա հաստատ չի օգնի ղարաբաղցի հայերին, Ադրբեջանի իշխանությունն անպայման կասի «կողմ» եմ, բայց ամեն ինչ կանի «դեմ»: Բայց դա միանշանակ կօգնի Ադրբեջանին, որը ոչ ԵԱՏՄ-ի, ոչ ՀԱՊԿ-ի անդամ չէ և հանդիսանում է Կասպից ծովում ՆԱՏՕ-ի պոտենցիալ ազդեցության գործիք, քանի որ վաղուց ադրբեջանցիներ է բնակեցնում Ղարաբաղի տարածքում։ Ինչպե՞ս բացատրել ԵԱՏՄ-ում և ՀԱՊԿ-ում Հայաստանի գործընկերների՝ Ռուսաստանի և Բելառուսի մանևրները։

Հռոմեական կայսր Ֆլավիոս Վեսպասիանը մի անգամ ասել է. «Փողը հոտ չունի»։ Տարածաշրջանը պարունակում է ոսկու, արծաթի, պղնձի, գունավոր մետաղների, երկաթի, ցինկի, ինչպես նաև գրանիտի և մարմարի հանքավայրեր, թանկարժեք քարեր և այլ օգտակար հանածոներ։ Դրմբոնի տարածքում պղնձի և ոսկու հանքավայրերի ակտիվ շահագործումը սկսվել է դեռ 2002 թվականին։

Ավանդաբար հայամետ Իրանի դիրքորոշումը, որն ակնկալում է միանալ ԵԱՏՄ-ին, որտեղ երկիրն արդեն դիտորդի կարգավիճակ ունի, նույնպես այնքան էլ պարզ չէ։ Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի հենց սկզբում Թեհրանը պարբերաբար և կոշտ քննադատության էր ենթարկել Ադրբեջանին, սակայն այն բանից հետո, երբ Հայաստանը ճանաչեց Ադրբեջանի ինքնիշխանությունը Ղարաբաղի նկատմամբ, շատ բան փոխվեց։

Իրանի արտաքին գործերի նախարարության խոսնակ Նասեր Քանանի Չաֆին դժկամությամբ հայտարարեց Լեռնային Ղարաբաղը որպես Ադրբեջանի տարածք ճանաչելու մասին։ Նա, սակայն, պարզաբանեց, որ Իրանը պնդում է բոլոր հակասությունները բանակցությունների միջոցով լուծել։

Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը

www.1or.am

Բացահայտ խոսում են Սյունիքի «միջանցք»-ը հանձնելու մասին, թե ինչպես՝ ոչ ոք չգիտի. Բագրատ Սրբազան ՀԱՄԱՍ-ը Կարմիր Խաչին է հանձնել ևս երեք իսրայելցի պատանդների Թուրքիայում համշենահայերի խաղիկների գիրք է լույս տեսել Շոլցը կարող է Գերմանիայում արտակարգ դրություն հայտարարել Կոնդ թաղամասի մզկիթը դարձել է ադրբեջանական քարոզչական մեքենայի հերթական թիրախը (տեսանյութ) Ռուսաստանում զգուշացրել են խարդախության նոր մեթոդի մասին Մարտունիում գտնվող Սուրբ Աստվածածին եկեղեցուն կից հովվատանը պայթյուն է տեղի ունեցել․ հոգևորականը վնասվածքներով տեղափոխվել է հիվանդանոցInstagram-ը սկսել է փորձարկել «չհավանել» գործառույթը Կիպրոսի նախագահը նախատեսում է առաջիկայում այցելել Երևան ՌԴ տարածքում յոթ օդանավակայաններ դադարեցրել են աշխատանքը Բուք և ձյուն՝ ՀՀ ճանապարհներինՀայտնի է դարձել, թե ինչու է Թրամփի զրույցը Զելենսկու հետ ավելի կարճ եղել, քան Պուտինի հետ 14-ամյա տղան մեկ օրում 6 համաշխարհային մաթեմատիկական ռեկորդ է սահմանել 1 անձ զոհվել է 9-ը՝ ստացել տարբեր աստիճանի մարմնական վնասվածքներ․ ՆԳՆՔՊ-ն Գյումրիում անցել է խուլիգանական մեթոդների Հերթական հակառուսական քայլը «Քաղպայմանագրից»Վենսը բացատրեց գլոբալ խաղի կանոնները. ի՞նչ է սպասվում Հայաստանին «Երևանը կարդում է»․ գրական-երաժշտական միջոցառում՝ մայրաքաղաքում Երկար ժամանակ ջուր չի լինի Մագնիսական փոթորիկ է սպասվումԱբխազիայում արտահերթ նախագահական ընտրություններ են Շղթայական վթար՝ Կոտայքում․ վիրավոր կաԲացատրել են Եվրամիությանն անդամակցելու Հայաստանի մտադրությունըՊետդումայում խոսել են դեպի Եվրամիություն շրջվելու Հայաստանի որոշման մասին«Փաշինյանը սկսել է հայերին նախապատրաստել՝ պետք է համբերատար լինենք, իսկ Ադրբեջանը պատրաստվում է բեկման»Ալթայում 5,7 մագնիտուդ ուժգնությամբ երկրաշարժ է գրանցվել Պատահական չէ, որ Գալուզինը զգուշացրել է Բաքվին և Երևանին. Ադրբեջանի և Հայաստանի յուրաքանչյուր քայլ ամենալուրջ հետևանքներն է ունենալոՀավերժ սպասող երկրի կարգավիճակ. Եվրոպայում ինչ-որ բաներ կխոստանան, բայց անդամակցություն չի լինի․ «Փաստ»Քաղցկեղով հիվանդ երեխաների համաշխարհային օր․ պատմության այս օրը (15 փետրվար)Յուրաքանչյուր ոք պետք է ունենա սխալվելու իրավունք, նույնիսկ եթե այն ճակատագրական է․ «Փաստ»ՀԷՑ-ը՝ փետրվարի 17-ի անջատումների մասին«Մե՛րս, գիտեմ, որ ուժեղ ես, Անդոյիս լավ կպահես». Հրաչ Մահտեսյանն անմահացել է հոկտեմբերի 9-ին Իշխանաձորի հատվածում․ «Փաստ»Խոցվել ու ճնշվել է ուկրաինական 40 ԱԹՍ, որոշ օդանավակայաններում սահմանափակումներ են մտցվել Կարի արտադրամասում հրդեհ է բռնկվել․ մանրամասներ Բազմաբևեռության աշխարհակարգային դրսևորումները․ «Փաստ»Սպասվում է ձյուն․ եղանակն՝ առաջիկա օրերին Բարձր փոխարժեքներ՝ տարադրամի շուկայում«Փաշինյանի կառավարությունը սկսել է կռիվ տալ իր վերջին հենարանի՝ հանրության այն հատվածի դեմ, որն իր հետ դեռ ինչ-որ հույսեր էր կապում»․ «Փաստ»Աշտարակ-Եղվարդ ճանապարհին մեքենաներ են բախվել․ մեկ տարեկան երեխա է տեղափոխվել հիվանդանոց Դատական գործերի վերաքննություն իրականացնելիս առաջարկվում է սահմանել բողոքների քննության գրավոր ընթացակարգ. նախագիծ․ «Փաստ»Ժամանակավրեպության և մակերեսայնության արդյունքը՝ վազել արդեն վաղուց մեկնած ճեպընթացի հետևից. «Փաստ»Խոստումների և իրականության հակադրությունը. խոշոր հարկատուների ցանկի կառուցվածքը՝ տնտեսության փաստացի «հայելի». «Փաստ»Գույքահարկով ևս գրպանում են մարդկանց. «Փաստ»Նման դաշինքները կարող են զսպել թուրք-ադրբեջանական տանդեմին. «Փաստ»Սահմանազատում կլինի նաև Վրաստանի և Իրանի հետ․ «Ժողովուրդ» Նվազագույնը մի քանի տարով պետք է կասեցվի համընդհանուր հայտարարագրման համակարգի ներդրումը. այս կառավարությունը ստում և մանիպուլացնում է. «Փաստ»Պուտինը հաստատ չի պատրաստվում բանակցությունների. Զելենսկին հայտնել է Չեռնոբիլի ատոմակայանի վրա ՌԴ-ի հարվածի մասին ԵԱՏՄ անդամ չհանդիսացող պետությունում գրանցված անձնական օգտագործման տրանսպորտային միջոցների ժամանակավոր ներմուծումը ՀՀ թույլատրվում է ոչ ավելի, քան 1 տարի ժամկետովԹրամփը անձամբ կհանդիպի Պուտինի և Սի Ծինփինի հետ․ Reuters Առաջին անգամ հայ լեռնադահուկորդը դուրս է եկել աշխարհի առաջնության եզրափակիչ
Ամենադիտված