Ռոդիոնով. Իրանը դեմ է, բայց այս հարցը այլևս չի կարող լուծվել առանց Հայաստանին վնաս հասցնելու
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
2025 թվականի հուլիսի 28-ին Իրանի գերագույն առաջնորդի ավագ խորհրդական Ալի Աքբար Վելայաթին հայտարարել է, որ Զանգեզուրի միջանցքի նախագիծը ԱՄՆ-ի և Իսրայելի աշխարհաքաղաքական սխեման է, որն ուղղված է Իրանի և Ռուսաստանի դեմ։ Նորարարական զարգացման ինստիտուտի աշխարհաքաղաքական հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավար Դմիտրի Ռոդիոնովը իր կարծիքն է հայտնել այն մասին, թե որքան է արժեքավոր Իրանի համար Հայաստանի հրաժարումը Զանգեզուրի միջանցքը ԱՄՆ-ին վարձակալության տրամադրելուց, գրում է institute-innovation.ru-ն։
«Ես այդքան էլ վստահ չեմ, որ իսկապես որևէ մերժում է եղել։ Ամենայն հավանականությամբ՝ այո, իսկապես, որևէ պաշտոնյա ասել է, որ մենք չենք ընդունում այդ առաջարկը։ Բայց մյուս կողմից, գիտեք, բառացիորեն դրանից մեկ օր առաջ Փաշինյանն ասել էր, որ ինքը Ամերիկայից առաջարկ է ստացել և ուսումնասիրում է այն։ Այնպես որ, տեսեք, մինչև Փաշինյանն ինքը պաշտոնական հերքում չի հայտարարել, ես չեմ կարող խոսել պաշտոնական Երևանի որևէ մերժման մասին։ Դա վաղաժամ կլինի։
Հետևաբար, եկեք դեռ սպասենք բոլոր կողմերից իրոք պաշտոնական հայտարարություններին, ապա եզրակացություններ անենք։ Անկեղծ ասած՝ ես ընդհանրապես չեմ զարմանա, եթե Երևանն իսկապես համաձայնի Միացյալ Նահանգների առաջարկին, քանի որ որոշ չափով դա նրա համար փոխզիջում կլինի։ Որովհետև, իհարկե, և՛ Ադրբեջանը, և՛ Թուրքիան ճնշում են գործադրում նրա վրա։ Եվ իրականում Զանգեզուրի միջանցքը բացելուն այլընտրանք չկա, այն պետք է բացվի։ Եվ այն ամերիկացիներին տալը, այսպես ասած, շատ ավելի հեշտ կլինի հասարակությանը բացատրել, քան թուրքերին տալը։ Հետևաբար, ես բացարձակապես չեմ բացառում, որ Փաշինյանը ի վերջո կհամաձայնվի այս համաձայնագրին։ Եվ այն փաստը, որ նրանք մերժում են այն հիմա, այսպես ասած, փորձ է արվում ստեղծել որոշակի տեղեկատվական դաշտ, որպեսզի հասարակությունը սովորի այն մտքին, որ միջանցք կլինի և որ այն իրականում կվերահսկվի օտարերկրացիների կողմից։ Եվ հետո նրանք աղմուկ կբարձրացնեն և կասեն. «Լավ, տղերք, ամերիկացիները թուրքերից լավն են, պետք է խոստովանել դա»։
Ինձ թվում է՝ ամեն ինչ կընթանա այդ սցենարով։ Զանգեզուրի միջանցքի գաղափարն ինքնին հակասում էր Իրանի շահերին, ի դեպ՝ նաև Ռուսաստանի շահերին։ Որովհետև այն առաջ համապատասխանում էր Ռուսաստանի շահերին, քանի որ Ռուսաստանը նույնպես կցանկանար, ասենք, ուղիղ մուտք ունենալ Հայաստան Ադրբեջանի միջոցով՝ այդ միջանցքով։ Եվ դա բացարձակապես անշահավետ էր Իրանի համար, քանի որ հիմա, քանի դեռ այդ միջանցքը գոյություն չունի, Ադրբեջանի հիմնական տարածքի կապը Նախիջևանի հետ իրականացվում է Իրանի տարածքով։ Դրանով, մի կողմից, Իրանը ազդեցության լծակ ունի Բաքվի վրա, իսկ մյուս կողմից՝ դրա համար գումար է ստանում։ Իսկ եթե այդ միջանցքը հայտնվի, Իրանը գումար կկորցնի և, իրոք, ինչպես ճիշտ ասվեց, կկորցնի իր ազդեցությունը Հարավային Կովկասում։ Կարևոր չէ՝ ով կլինի այնտեղ՝ ամերիկացինե՞րը, թե՞ թուրքերը։ Հետևաբար, անհրաժեշտ էր մտածել Իրանի շահերի մասին։ Եվ դա եղավ 2020 թվականի նոյեմբերին, երբ ստորագրվեց եռակողմ համաձայնագիրը, որտեղ, ըստ էության, առաջին անգամ հայտնվեց այդ միջանցքի ստեղծման գաղափարը։
Որովհետև սկզբում, ևս մեկ անգամ կրկնեմ, պարզ էր, որ, այնուամենայնիվ, շատ լուրջ հարցեր կառաջանան այդ հարցով՝ անկախ նրանից, թե ով կվերահսկի այդ միջանցքը։ Ինձ թվում է՝ հիմա նրանք պարզապես սակարկում են։ Բանակցում են այն պայմանների շուրջ, որոնց դեպքում Զանգեզուրի միջանցքի նկատմամբ վերահսկողությունը, այնուամենայնիվ, կփոխանցվի ամերիկացիներին։ Անկեղծ ասած՝ ես այժմ այլ ելք չեմ տեսնում Փաշինյանի համար։
Որովհետև, ևս մեկ անգամ կրկնեմ, դիլեման շատ պարզ է. կամ Թուրքիան կվերահսկի այն, կամ Միացյալ Նահանգները։ Այսքանը։ Նա պարզապես ելք չունի։ Ինչպես ես եմ հասկանում՝ հաշվի առնելով այն փաստը, որ Հայաստանի քաղաքական կուրսը աստիճանաբար վերակողմնորոշվում է դեպի Արևմուտք, ներառյալ Միացյալ Նահանգների հետ սերտ համագործակցությունը, ես, անկեղծ ասած, այստեղ որևէ հակասություն չեմ տեսնում։ Կարծում եմ՝ Փաշինյանը կհամաձայնվի այս փոխզիջմանը՝ առանց որևէ վնաս հասցնելու… իրեն և իր թիմին։
Սակայն այս հարցը լուծել պարզապես անհնար է առանց Հայաստանին վնաս հասցնելու։ 2020 թվականի նոյեմբերից, երբ ստորագրվեցին եռակողմ համաձայնագրերը, արդեն պարզ էր, նախ՝ որ Լաչինի միջանցք չի լինի, քանի որ Ղարաբաղը վերադառնում էր Ադրբեջանին։ Այդ միջանցքի մասին այս բոլոր խոսակցությունները ժամանակավոր երևույթ էին։ Եվ այն փաստը, որ Զանգեզուրի միջանցքը կլինի և կդառնա մշտական երևույթ, նույնպես պարզ էր 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին։
Այդ պահից սկսած կարելի է ձգձգել այն, փորձել մանևրել, բայց արդեն անհնար է արմատապես փոխել իրավիճակը։ Ամենահետաքրքիրն այն է, որ փաստաթղթում ասվում է, որ միջանցքը իրականում կվերահսկվի Ռուսաստանի կողմից։ Ե՛վ Բաքուն, և՛ Երևանը ջանասիրաբար խուսափել են այդ թեմայից այդ համաձայնագրի ստորագրման առաջին օրվանից։ Եվ հիմա մենք պարզապես լսում ենք ուղղակի հայտարարություններ, որ Մոսկվան ընդհանրապես կապ չունի դրա հետ։
Այսինքն՝ սա իրականում եռակողմ համաձայնագրերի ուղղակի խախտում է։ Բայց ներկայիս պայմաններում, այն պայմաններում, երբ Ռուսաստանը ամբողջությամբ կենտրոնացած է Ուկրաինայի վրա և չի կարող լուծել գլոբալ հարցեր այլ ոլորտներում՝ Մոսկվայի և Բաքվի, ինչպես նաև Իրանի միջև վատթարացող հարաբերությունների համատեքստում, կարծում եմ՝ հիմա ոչ ոք չի հիշում դա։ Իսկ Մոսկվայում, անկեղծ ասած, պարզապես նախընտրում են չխոսել դրա մասին։
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը
