Ծանոթ ու միաժամանակ անհայտ … ֆրանսիական մեծ կամեա
ՖՈՏՈ
ֆրանսիական մեծ կամեան՝ զարդաքանդակը պատրաստված է հինգշերտ սարդոնիքսից, և թվագրվում է մոտ մեր թվարկության 23 թվականով: Այն ամենախոշոր հայտնի անտիկ զարդաքանդակն է։ Զարդաքանդակի վրա պատկերված է Տիբերիոս կայսեր ընտանիքը։ Դրա ծագման ստույգ վայրն անհայտ է։ Ենթադրվում է, որ այն եղել է Բյուզանդիայում և հետագայում ձեռք է բերվել Սենթ Լուիսի կողմից Լատինական կայսրության կայսր Բալդուին 2-րդից, երբ նա վաճառում էր բյուզանդական կայսրերի սուրբ մասունքները: Զարդաքանդակի շրջանակը, որը կորել է 1804 թվականին, վկայել է, որ այն կազմել է զարդաքանդակների խմբի մաս և եղել է թանկարժեք քարերով զարդարված հարթ մեծ զարդաքանդակի կենտրոնական տարրը:
ֆրանսիական մեծ զարդաքանդակի գոյության առաջին փաստագրական վկայությունը Սենտ-Շապել գանձարանի գույքագրումն է 1279 թվականին։ Այն հայտնի է եղել որպես «Հովսեփի հաղթանակը Եգիպտոսում» զարդաքանդակ (fr. Triomphe de Joseph en Egypte), քանի որ ենթադրվում էր, որ այն պատկերում է Հովսեփ Գեղեցիկի հաղթանակի տեսարանը եգիպտական փարավոնի արքունիքում։ 1343 թվականին Պապը ցանկություն է հայտնել տեսնել այն, և Ֆիլիպ 6–րդը զարդաքանդակը ուղարկել է Հռոմ, որտեղ էլ այն գտնվել է հաջորդ 20 տարիներին: Մոտ 1363 թվականին Դոֆինին՝ ֆրանսիայի ապագա թագավոր Չարլզ 5-րդին, հաջողվել է վերադարձնել զարդաքանդակը, և 1379 թվականին այն կրկին տեղադրվել է Սենտ-Շապելում, որտեղ էլ մնացել է մինչև 1791 թվականը։
17-րդ դարում բացահայտվել է ֆրանսիական մեծ զարդաքանդակի իրական իմաստը. ֆրանսիացի գիտնական Նիկոլա-Կլոդ Պեյրեսկը հռոմեացի հնագետ և բանաստեղծ Ջիրոլամո Ալենդրոյին ուղղված իր նամակում, որը թվագրված է 1620 թվականի սեպտեմբերի 23-ով, նույնականացրել է դրա վրա պատկերված բոլոր կերպարները և այն կապել Տիբերիոս կայսեր անվան հետ։ Զարդաքանդակի քննարկումը դարձել է նկարիչ Ռուբենսի հետ Պեյրեսկի նամակագրության ամենակարևոր թեմաներից մեկը։
1791 թվականին Ֆրանսիայի թագավորը որոշել է զարդաքանդակը ներառել իր շքանշանների հավաքածոում։ Բայց 1804 թվականին այն գողացել են։ Չնայած մեկ տարի անց այն վերադարձվել է, բայց թանկարժեք շրջանակը կորել է։
ֆրանսիական մեծ զարդաքանդակի կոմպոզիցիան ներառում է 24 անձ, որոնք տեղակայված են երեք մակարդակներում: Պատկերված անձանցից մի քանիսը մինչ օրս էլ անհայտ են, բայց ընդհանուր առմամբ խմբում պատկերված են Ջուլիան-Կլաուդյան դինաստիայի անդամները։ Կոմպոզիցիան խորհրդանշում է կայսերական ընտանիքի օրինականությունն ու միասնությունը։ Վերին մակարդակը Օլիմպոսն է. այնտեղ պատկերված են հանգուցյալները՝ աստվածացված Օկտավիանոս Օգոստոսը կենտրոնում, Դրուզը ձախից, աջից՝ Պեգասե Գերմանիկը: Միջին մակարդակը զբաղեցնում են այդ ժամանակ կենդանի անձիք՝ կենտրոնում Տիբերիուսն է՝ ձեռքին երկար ձող և լիտուուս, և նրա մայրը՝ Լիվիա Դրուսիլլան։ Նրանց կողքին է Ներոն Հուլիոս Կեսար Գերմանիկուսը՝ Գերմանիկոսի որդեգրած որդին և Անտոնիա Կրտսերը։ Աջ կողմում Գերմանիկուսի կրտսեր որդին է՝ Դրուսուս Հուլիոս Կեսարը։ Հեռավոր ձախ եզրին Ագրիպինա Ավագը և նրա փոքր որդի Կալիգուլան է՝ զրահի կույտը տրորելիս: Ստորին մակարդակը զբաղեցնում են պարտված բարբարոսները՝ պարթևները՝ փռյուգիական գլխարկներով և երկարամազ գերմանացիները։
Կ. Խաչիկյան
