Ծանոթ ու միաժամանակ անհայտ՝ երաժշտական գործիք տավիղ
ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
Տավիղը ամենահին լարային կսմիթային երաժշտական գործիքն է: Այն ունի եռանկյունաձև ձգված լարերով աղեղի տեսք, որոնք նվագելիս ներդաշնակ մեղեդի են արձակում:
Լեգենդի համաձայն՝ տավիղն իր առաջացմամբ պարտական է որսորդական աղեղին: Երբ պարզունակ մարդը քաշել է աղեղնալարը, այն յուրահատուկ ձայն է հնչեցրել, ևս մեկ աղեղնալար քաշելով հնարավոր է եղել նվագել փոքրիկ մեղեդի: Աղեղանման տավիղի առաջին պատկերները կան հին եգիպտական քարանձավային նկարներում, որոնք թվագրվում են մ.թ.ա. 2800-2300 թվականներով: Տավիղի նման պատկերներ կան գրեթե չորս հազար տարվա պատմություն ունեցող հին Միջագետքի Ուր քաղաքում, որոնք հայտնաբերվել են պեղումների ժամանակ: Այդ գործիքը տարածված է եղել հույների, հռոմեացիների, վրացիների, և այլ ժողովուրդների մոտ:
Քնարը տավիղի քույրն է, որը հանրահայտ է եղել հին Հունաստանում: Այդ ժամանակների նկարների և քանդակների մեջ կարելի է տեսնել, որ քնարը, սիրված է եղել բազմաթիվ բանաստեղծների և երգիչների կողմից: Քնարը, որը աշխարհի գրեթե բոլոր էթնիկ խմբերի կողմից է օգտագործվել հանդիսանում է տավիղի ավելի փոքր և թեթև տեսակը:
Եվրոպայում տավիղները հայտնվել են 8-րդ դարում, սակայն ամենամեծ տարածումը ձեռք են բերել միայն 15-17-րդ դարերում: Հին տավիղները կամարաձև կամ անկյունային էին և տարբերվում էին իրենց չափերով: Հատկապես տարածված են եղել կելտերի կողմից սիրված փոքր ձեռքի տավիղները: Հինգ օկտավա է եղել այդ գործիքի ձայնային տիրույթը, իսկ լարերը այնպես են դասավորված եղել, որ հնարավոր է եղել ստանալ միայն դիատոնիկ սանդղակի հնչյուններ:
1660 թվականին Ավստրիայում հայտնագործվել է կարգավորվող ստեղների տեսքով մեխանիկական սարք, որը հնարավորություն է տվել լարերը ձգելով կամ թուլացնելով փոխել ձայնի տոնայնությունը: Եվ արդեն լարերը կարճացնելու համար պետք չէր մատներ օգտագործել, դրանցից յուրաքանչյուրի մոտ կեռիկներ են եղել, ինչը նպաստել է տոնայնության բարձրացմանը: Ճիշտ է, նման մեխանիզմը հարմար չի եղել, և 1720 թվականին գերմանացի վարպետ Յակոբ Հոխբրուկերը հայտնագործել է տավիղը կատարելագործող մեխանիզմ: Դրանք յոթ ոտնակներ են, որոնք հետագայում հասցվել են 14-ի:
Ավելի ուշ՝ 1810 թվականին, ֆրանսիացի արհեստավոր Սեբաստիան Էրարդը արդիականացրել է Հոխբրուկերի մեխանիզմը և արտոնագրել երկպեդալ տավիղը, որն օգտագործվում է մինչ օրս: Մեխանիզմը, որը կատարելագործվել է Էրարի կողմից, ապահովել է գրեթե յոթ օկտավայի սանդղակ:
Գ. Լիոնը Փարիզում 1897 թվականին հորինել է տավիղի ոտնաթաթի տարբերակը: Դրանք խաչաձև լարեր են, որոնք կրկնապատկվել են ոտնակների վերացման պատճառով: Լարերի երկրորդ հավաքածուն նոր հնչողություն է հաղորդել գործիքին: Դրա շնորհիվ էլ գործիքը համբավ է ձեռք բերել, չնայած շուտով այն սկսել են ավելի ու ավելի քիչ օգտագործել:
Ռուսաստանում տավիղի մասին առաջին հիշատակումները հայտնվել են 18-րդ դարում: Այդ գործիքով նվագելու հիմնադիր է դարձել Պետերբուրգի ազնվական օրիորդների դպրոցը: Եկատերինա 2-րդի հիմնադրած այդ դպրոցում սովորել են այն ժամանակվա բազմաթիվ հայտնի կին երաժիշտների: Դպրոցում շատ ժամանակ է տրամադրվել տավիղ նվագել սովորելուն, հրավիրվեցին Եվրոպայի լավագույն երաժիշտները:
20-րդ դարում տավիղը հատուկ դեր է խաղում մենակատար կամ խմբային երաժշտության մեջ: Ներկայումս անհնար է գտնել կոմպոզիտոր, որի ստեղծագործություններում չի օգտագործվում տավիղի հնչյունները:
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը
