ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹ ՍՊՈՐՏ ՄԱՄՈՒԼԻ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՖՈՏՈ ՎԻԴԵՈ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԱՄԵՆԱԸՆԹԵՐՑՎԱԾ ԻՐԱՎՈՒՆՔ


Պահքը չի սահմանափակվում միայն կենդանական սննդից հրաժարումով…

ՄՇԱԿՈՒՅԹ

Մեծ կամ Քառասնորդական պահքն այս տարի սկսվում է փետրվարի 15-ից և, ներառելով նաև Ավագ Շաբաթը, կտևի մինչև ապրիլի 4-ը` Ս. Հարության տոնը:

Պահքի կարևորությունն առավել հարազատորեն ըմբռնելու համար պիտի ընդգծենք, որ այն օրինադրվել է դեռևս դրախտում, և Աստծո կողմից մարդուն տրված առաջին պատվիրանը եղել է հենց պահք պահելը. «Դրախտում ամեն ծառի պտուղներից կարող ես ուտել, բայց բարու և չարի գիտութեան ծառից մի կերեք, որովհետև այն օրը, երբ ուտեք դրանից, մահկահացու կդառնաք» (Ծննդ. 2:16-17): Եվ քանի դեռ մարդը պահում էր այդ պատվիրանը, հրեշտակներին հավասար էր: Սակայն երբ նախաստեղծները մահաբեր ճաշակմամբ խաբվեցին սատանայից և դուրս ելան պահքից, ընկան շնորհներից, լույսից մերկանալով` արտաքսվեցին դրախտից:

Պահքն Աստծուն սիրողների համար մեծ շնորհ է ու զարդ, որը սնուցում ու բնակակից է դարձնում սրբերին և մոտեցնում Աստծուն:

Ավետարանում պատմվում է, որ Քրիստոս Իր քարոզչությունը սկսելուց առաջ քառասուն օր առանձնացավ անապատում` աղոթքով և ծոմապահությամբ կենալու համար: «Միայն հացով չէ, որ ապրում է մարդ, այլ Աստծո ամեն խոսքով» (Ղուկ. 4:4): Այս ամենից ելնելով` առաքյալները Եկեղեցու զավակների համար պահքը սահմանեցին, իսկ հետագայում` 325 թվականին, Նիկիայի տիեզերական ժողովում հաստատվեցին պահեցողության կանոնները: Եկեղեցին Քրիստոսի օրինակին հետևելով` հաստատեց քառասնորդական պահքը, որը կոչվում է նաև Մեծ Պահք: Նախնական եկեղեցում նորադարձ քրիստոնյաներին հանձնարարվում էր քառասնօրյա պահեցողության և ապաշխարության շրջան, որից հետո միայն կարող էին մկրտվել:

Հայ եկեղեցում տարվա ընթացքում պահոց 158 օրերի մեծ մասը կարճատև պահքեր են` օրապահքեր (չորեքշաբթի և ուրբաթ օրերը` ի հիշատակ Հիսուս Քրիստոսի մատնության և չարչարանքների) և շաբաթապահքեր, իսկ առավել ժողովրդականություն վայելողը և ամենաերկարատևը Մեծ Պահքն է:

Պահքը չի սահմանափակվում միայն կենդանական սննդից հրաժարումով. այն առաջին հերթին հոգեկան ու բարոյական ամեն տեսակի ախտերից ու մոլություններից, մեղանչական մտքերից, խոսքերից ու գործերից մաքրվելն է, զղջմամբ ու ապաշխարությամբ աստվածահաճո և առաքինի կյանքին դառնալը: Պահոց շրջանում կարևոր է հոգևոր շնորնհների ու հատկապես եղբայրասիրության մեջ զորանալը, քանի որ, ինչպես Եզնիկ Կողբացին է ասում. «Մեկը կարող է կենդանու միս չուտել, բայց անընդհատ իր եղբոր միսը ծամել»: Այս պարագային կարևոր է նաև մեկ այլ ծայրահեղությունից զգուշանալը. պահք պահելը չպետք է պատճառ դառնա պահեցողության մեջ տկարացող եղբայրակցին դատելու.«Ով ուտում է, թող չարհամարհի նրան, ով չի ուտում, իսկ ով չի ուտում, թող չդատի նրան, ով ուտում է» (Հռոմ. 14:3):

Պահքը կամ ծոմապահությունը ներանձնական վիճակ է, և այն պետք չէ կատարել ի ցույց մարդկանց, այլ` ի փառս Աստծո: Պահքի նպատակն է մեր մարմինը վարժեցնել սակավապետության, որպեսզի հարստացնենք մեր հոգևոր կյանքը: Եթե մեկն ինքնանպատակ է պահք պահում, այսինքն` փառասիրության, կեղծավորության կամ էլ նիհարելու համար, ապա այն Աստծուն ընդունելի չէ, որովհետև ապաշխարության նպատակով չէ:
«Երբ ծոմ պահեք, տրտմերես մի լինեք կեղծաւորների նման, որոնք իրենց երեսներն այլանդակում են, որպեսզի մարդկանց այնպես երևան, թե ծոմ են պահում. ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, այդ իսկ է նրանց վարձը: Այլ երբ դու ծոմ պահես, օծիր քո գլուխը և լուա քո երեսը, որպեսզի չերևաս մարդկանց որպես ծոմ պահող, այլ քո Հորը՝ գաղտնաբար. և քո Հայրը, որ տեսնում է, ինչ որ ծածուկ է, կհատուցի քեզ»: (Մատթ. 6:16 – 18):

Վարդապետներն ասում են, որ այն պարագային է մարմնի պահքը գեղեցիկ, երբ հոգին իրեն զերծ է պահում մեղքերից: Եվ ի՞նչ օգուտ մարմինը պահքով նվազեցնելուց, եթե հոգին գիրացնում ենք մահացու մեղքերով: Պահքը հոգին սնուցելու միջոց է. շարականներ, ավետարանական ընթերցումներ, աղոթքներ, ահա այն ամենը, որոնցով պիտի սնվի հավատացյալ մարդու հոգին պահքի ընթացքում:

«Արդ, ձեր ծոմապահության օրերին ձեր ցանկություններն եք կատարում և կսկիծ պատճառում բոլոր նրանց, ովքեր ենթակա են ձեզ: Հակառակության և կռիվների մեջ եք պահում և բռնցքահարում տկարին: Իսկ իմ ինչի՞ն է պետք այդպիսի ծոմապահության օրը. դուք պիտի գաք բողոքեք ինձ, և ես չպիտի լսեմ ձեզ: Այդպիսի ծոմապահությունը չէ, որ ես ընտրեցի, և ոչ էլ այնպիսի օրը, երբ մարդ իր անձն է տանջում: Եթէ պարանոցդ կորացնես օղակի նման ու տակդ քուրձ ու մոխիր տարածես, այդ էլ, սակայն, չեմ համարի ծոմ և ընդունելի օր. այդպիսի ծոմապահությունը չէ, որ ես ընտրեցի, – ասում է Տերը: – Քանդիր անիրավության հանգույցը, խորտակիր քո վաճառականական խարդախությունն ու բռնությունը, ներիր ու արձակիր նեղյալներին և պատռիր բոլոր անիրավ մուրհակները»: (Եսայի 58:3–6):

Պահքն անպայման պետք է զուգորդվի աղոթքներով, որով կառաջնորդվենք դեպի ավետարանական ճշմարտություններ, դեպի հավատք, դեպի Աստված:
Մեծ պահքն ընդգրկում է վեց կիրակի: Այդ կիրակիները կապված են աստվածաշնչյան վեց պատմությունների հետ, որոնք կազմել են Հակոբոս Տյառնեղբայրը և Կյուրեղ Երուսաղեմացին: Այդ կիրակիներն են`Բուն բարեկենդան, Արտաքսման, Անառակի, Տնտեսի, Դատավորի և Գալստյան: Այս անվանումներն ինքնըստինքյան ցույց են տալիս յուրաքանչյուր կիրակիի խորհուրդը, և բոլորը միսնաբար կազմում են «ոսկե շղթա», որոնցով ծանոթանում ենք մարդու անցած ճանապարհին` աշխարհի արարչագործությունից մինչև Քրիստոսի Երկրորդ գալուստը:

Մեծ պահքի առաջին կիրակին Բուն Բարեկենդանն է, որը ներկայացնում է Դրախտային երանական կյանքը` Ադամի և Եվայի բարի կենդանությունը: Եկեղեցու հայրերը Բարեկենդանը համեմատում են դրախտի փափկության, իսկ դրախտի տնկիներն ու բույսերը` Եկեղեցու մանուկների հետ: Կենաց ծառը Քրիստոսի օրինակն է Եկեղեցում, իսկ պտղաբեր ծառերն ու ծաղիկները` առաքյալների, մարգարեների, ավետարանիչների ու սուրբ վարդապետների, ովքեր Քրիստոսի անուշ բուրմունքն են. «Քրիստոսի անուշ բուրմունքն ենք Աստծո առջև» (Բ Կորնթ. 2:15):

Երկրորդ կիրակին կոչվում է Արտաքսման կիրակի, որն իր անունն ու խորհուրդը ստացել է մարդու` դրախտից արտաքսվելու հինկտակարանյան պատմությունից: Ադամն ու Եվան կերան արգելված պտուղը` այսինքն` չհնազանդվեցին Աստծո պատվիրաններին, մեղք գործեցին, հետևելով օձի` չարի խորհուրդներին` հեռացան իրենց երջանկության աղբյուրից` Աստծուց: Մեծ պահքի երրորդ և հաջորդ կիրակիներն իրենց անուններն ու խորհուրդները ստացել են օրվա ավետարանական ընթերցվածքի գլխավոր առակներից:

Անառակի կիրակի է կոչվում Մեծ պահքի երրորդ կիրակին` մատնանշելով Հիսուսի պատմած՝ Անառակ որդու առակը (Ղուկ. 15:11-32): Առակը խտացնում է Քրիստոսի Ավետարանի հիմնական գաղափարը` Աստված հոգատար Հայր է մարդու համար, անսահման սիրող ու ներողամիտ: Անառակի կիրակիի խորհուրդը մարդու` անկումից վերելքը, կորստից փրկությունը, ընկած վիճակից վերականգնումն է, ինչը նաև Մեծ պահքի նպատակն է:

Անիրավ տնտեսի կիրակի է կոչվում Մեծ պահքի չորրորդ կիրակին (Ղուկ. 16:1-8): Այս առակով Հիսուսը պատմում է զուտ աշխարհիկ, անիրավ մի տնտեսի մասին, ով ջանք չէր խնայում իր երկրային ու ֆիզիկական կյանքն ապահովելու համար: Երբ նրան ամբաստանում են տիրոջ առաջ, թե` վատնում է վերջինիս ունեցվածքը, տերը կանչում է նրան և հաշվետվություն պահանջում: Տնտեսն անհանգստանում է, որ կարող է բացահայտվել իր անազնվությունը, և կանչում է տիրոջ պարտապաններին ու նրանց հետ միասին փոխում մուրհակները: Իմանալով այս մասին` տերը գովում է նրան: Տնտեսի անազնվությունը չէ, սակայն, որ առակի խորհրդով գովաբանվում է: Այդ օրինակով Քրիստոսը գովում է նպատակին հասնելու մարդու աննահանջ ջանքն ու հնարամտությունը: Յուրաքանչյուր մարդ այս աշխարհում Աստծո կողմից նշանակված տնտես է, ով պետք է իմաստնաբար տնօրինի իր բաժին տնտեսությունը` կյանքը, խելքը, շնորհները, ինչպես նաև նյութական հարստությունն ու ունեցվածքը: Մեծ պահքի 24-րդ օրը, կոչվում է Միջինք: Այն հիշեցնում է, որ պահքը հասել է իր կեսին:

Դատավորի կիրակի է կոչվում Մեծ պահքի հինգերորդ կիրակին: Անիրավ դատավորի ու այրի կնոջ մասին առակը (Ղուկ. 18:1-8) պատմում է, թե ինչպես Աստծուց չվախեցող և մարդկանցից չամաչող մի դատավոր` հոգնելով այրի կնոջ անդադրում դիմումներից, ի վերջո արդարությամբ վճռում է նրա հարցը: Դատավորի կիրակին իր խորհրդով շեշտում է անձանձրույթ ու հարատև աղոթքի կարևորությունը, որը Հիսուսն Ինքն է Իր խոսքով ու կյանքով հաստատել: Քրիստոսն ուսուցանում է, որ չպետք է աղոթել ի ցույց մարդկանց, այլ Անիրավ դատավորի առակի այրի կնոջ նման` հարատև, ջերմեռանդ, մաքուր սրտով ու անկեղծ հավատով, որի առաջ տեղի տվեց անգամ անիրավությունը:

Գալստյան կիրակի է կոչվում Մեծ պահքի վեցերորդ կիրակին, որը նվիրված է Քրիստոսի երկրորդ Գալստյանը: Այդպես կոչելով` Եկեղեցին նախ հիշեցնում է Փրկչի առաջին Գալուստը` մարդեղությունը, որով հնարավոր դարձավ մարդու նորոգությունն, ու նրա առջև բացվեց փրկության դուռը: Իսկ Երկրորդ Գալստյան խորհուրդը հիշեցնում է, որ Տիրոջ Գալստյամբ սկսվելու է նոր դարաշրջան, բացվելու է վարագույրը «նոր երկնքի ու նոր երկրի» (Բ Պետրոս 3:13, Հայտն. 21:1):

Մեծ պահքի վերջին` յոթներորդ կիրակին կոչվում է Ծաղկազարդի կիրակի: Այն հիշատակությունն է Հիսուսի` իբրև Մեսիա, Երուսաղեմ հանդիսավոր մուտքի (Մատթ. 21:1-11, Մարկ. 11:1-11, Ղուկ. 19: 28-40, Հովհ. 12:12-19), երբ քաղաքի բնակիչները Հիսուսին դիմավորում ու ողջունում են ձիթենու կամ արմավենու կանաչ ոստերով և «Ովսաննա Բարձրյալին, օրհնյալ լինի Նա, որ գալիս է Տիրոջ անունով» բացականչություններով` ճանաչելով Նրան որպես Թագավոր: Հիսուսի հաղթական մուտքը Երուսաղեմ նաև Տիրոջ խորհրդանշական մուտքն է Վերին Երուսաղեմ: Եթե երկրային Երուսաղեմ մտնելով` Նա պետք է խաչի վրա մատնվեր տառապագին մահվան, ապա երկնային Երուսաղեմում պետք է հավիտյան թագավորի: Այս իմաստով Քրիստոսի մուտքը Երուսաղեմ կոչվում է նաև Գալուստ, ինչի պատճառով և Ծաղկազարդի երեկոյան կատարվում է դռնբացեքի խորհրդանշական արարողությունը: Ծեսի ընդհանուր իմաստն այն է, որ Քրիստոս, Վերին Երուսաղեմ մտնելով, մեզ ևս արժանացնի փրկության դռնից ներս մտնելու շնորհին:

Ծաղկազարդին հաջորդող շաբաթը կոչվում է Ավագ: Այն հիշատակությունն է Երուսաղեմ մտնելուց հետո Քրիստոսի կյանքի վերջին յոթ օրերի իրադարձությունների և նախապատրաստությունը` Քրիստոսի Հարության տոնի: Շաբաթը կոչվում է Ավագ, որովհետև ամենամեծն ու նշանակալին է հիշատակվող դեպքերի թե կարևորությամբ և թե խորհրդով:

Ավագ երկուշաբթի հիշատակությունն է Հիսուսի` անպտուղ թզենուն անիծելու (Մարկ. 11:12-14, 20-25, Մատթ. 21:18-19) և Երուսաղեմի տաճարը լումայափոխներից ու աղավնավաճառներից մաքրելու (Մարկ. 11:15-19, Մատթ. 21:12-17, Ղուկ. 19:45-48, Հովհ. 2:13-22): Անպտուղ թզենու չորացման դրվագն օրինակն ու խորհրդանիշն է հավատի ու դրա հրաշագործ զորության. «…Եթե հավատ ունենաք և չերկմտեք, ոչ միայն կանեք այդ թզենուն պատահածը, այլ թեկուզ և այդ լերանն ասեք` ելիր ու ծովը ընկիր, այն կկատարվի: Եվ ամեն ինչ, որ ուզեք աղոթքի մեջ հավատով, կստանաք»,-ուսուցանում է Հիսուսը (Մատթ. 21:20-22): Թզենին խորհրդանշում է անպտուղ մարդուն:

Ավագ երեքշաբթին եկեղեցական Տոնացույցով նվիրված է Տասը կույսերի առակին (Մատթ. 21:1-13): Առակով Հիսուսն այլաբանորեն պատասխանում է Իրեն տրված` Երկնքի արքայության մասին հարցերին և հայտնում այնտեղ մտնելու պայմանները. հարատև աղոթք և հավատի արգասավոր գործեր:

Ավագ չորեքշաբթին հիշատակությունն է մի կնոջ ձեռքով Բեթանիայում Հիսուսի գլուխը և ոտքերը նարդոսի թանկարժեք յուղով օծելու (Մատթ. 26:6-13, Մարկ. 14:3-9, Հովհ. 12:1-11): Խորհրդանշական այս օծումը մատնանշում է Հիսուսի` Տեր և Թագավոր լինելը, ինչպես նաև նախագուշակում Նրա չարչարանքներն ու մահը. «…Իմ մարմնի վրա այդ յուղը թափելով` նա Իմ թաղվելը կանխանշեց»: Չորեքշաբթին նաև մատնության օրն է, երբ աշակերտներից Հուդա Իսկարիովտացին 30 արծաթով համաձայնեց մատնել Հիսուսին:

Ավագ հինգշաբթի առավոտյան Եկեղեցին հիշատակում է Վերջին կամ Խորհրդավոր ընթրիքը, որի ժամանակ հաստատվեց Հաղորդության խորհուրդը: Վերջին ընթրիքի ժամանակ Հիսուսը, օրհնելով և աշակերտներին բաժանելով հացն ու գինին, դրանք ներկայացրեց որպես Իր Մարմինը և Արյունը, այսինքն` Նրա կամավոր զոհաբերությունը խաչի վրա հանուն մարդկության փրկության: Վերնատանը աշակերտների հետ զատկական սեղան նստելուց առաջ Հիսուսը մեկ առ մեկ լվանում է աշակերտների ոտքերը: Աստված լվանում է Իր արարածների ոտքերը` ցույց տալով Իր կատարյալ սերը նրանց հանդեպ և խոնարհության ու հեզության օրինակ դառնալով` հորդորում նրանց նույն կերպ վարվել միմյանց հանդեպ:

Քրիստոսի մատնությանը, չարչարանքներին ու խաչելությանը նվիրված Ավագ Ուրբաթի արարողությունները կոչվում են Խավարման կարգ: Ավետարանական ընթերցումները հիշատակում են Հուդայի մատնությունը, Հիսուսի` Գեթսեմանիի այգում աղոթքը, ձերբակալությունը, քահանայապետերի կողմից հարցաքննվելը, չարչարանքներն ու խաչելությունը, Պետրոսի երեք անգամ ուրանալն ու զղջալը: Ավագ Ուրբաթը Հիսուսի չարչարանքների ու խաչելության հիշատակության խորհուրդն է: Այդ օրը նշվում է նաև Հիսուսի` խաչից իջեցման և թաղման հիշատակը:

Շաբաթ երեկոյան, ինչպես Ս. Ծննդյան տոնի նախորդ երեկոյան, եկեղեցիներում մատուցվում է ճրագալույցի Ս. Պատարագ:

Քրիստոսի հրաշափառ Հարությունը մարդկության պատմության ամենակարևոր ու առանցքային իրադարձությունն է: Քրիստոսի Հարությունը մանրամասն նկարագրված է չորս Ավետարաններում (Մատթ. 21:1-20, Մարկ. 16:1-18, Ղուկ. 24:1-49, Հովհ. 20:1-29): Շաբաթ երեկոյան, երբ Քրիստոսի Մարմինը դրվեց գերեզման, խավարն արդեն տիրապետող էր դարձել: Խավար էր նաև մարդկանց հոգիներում` Քրիստոսի աշակերտների ու հետևորդների, ովքեր տրտում և հուսաբեկ, շփոթված ու իրարամերժ զգացումներով ցրվել էին: Հակապատկերն է կիրակի առավոտը, երբ յուղաբեր կանայք գնում են Քրիստոսի գերեզման` Նրա մարմինը օծելու և խնկարկելու: Նրանք գտնում են վեմը մի կողմ գլորված և գերեզմանը` դատարկ: Նրանց դիմավորում են երկու լուսազգեստ հրեշտակներ, ովքեր և ավետում են Քրիստոսի հուսաբեր Հարությունը: Տիրոջ Հարությամբ քանդվեցին առաջին մարդկանց մեղքով հավիտենական կյանքի ճանապարհը պատնեշող բոլոր արգելքները, և փրկության հույսով իմաստավորվեց ու լուսավորվեց մարդու կյանքը: Զատիկը հին հրեաների մոտ եգիպտական գերությունից ազատագրվելու տոնն է, իսկ քրիստոնյաների մոտ` Քրիստոսի Հարության: «Զատիկ» նշանակում է զատվել, բաժանվել. նկատի է առնվում հրեաների` եգիպտական գերությունից բաժանումը, իսկ Քրիստոսի Հարությամբ` մեղքից ու մահից զատվելը և վերջնական իմաստով` դեպի Աստված վերադարձը:

Միմյանց կարմիր հավկիթներ նվիրելը Զատկի տոնի սովորույթներից է: Համաձայն ավանդության` Մարիամ Մագդաղենացին, Հռոմում ներկայանալով Տիբերիոս կայսերը (14–37 թթ.) և վկայելով իր քրիստոնեական հավատը, նրան կարմիր ներկած հավկիթ է նվիրում` ասելով. «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց»: Ձուն խորհրդանշում է նոր կյանքի սկզբնավորումը, իսկ կարմիր գույնը` Քրիստոսի կենդանարար արյունը: Քրիստոսի խաչելությունը համընկավ գարնանային գիշերահավասարի, իսկ Հարությունը` հրեական զատկի լուսնի լրման հետ: Քրիստոնեության սկզբնական շրջանում Քրիստոսի Հարությունը տոնում էին հրեաների պասեքի տոնի օրը: 325թ. Նիկիայի տիեզերական առաջին ժողովի սահմանած կարգի համաձայն` Քրիստոսի Հարության տոնը նշվում է գարնանային գիշերահավասարից հետո լուսնի լրմանը հաջորդող կիրակի օրը, այսինքն` կարող է նշվել մարտի 22-ից ապրիլի 25-ն ընկած 35-օրյա ժամանակահատվածում:

Պահքը լուծում ենք սուրբ Զատիկից մեկ օր առաջ` շաբաթ երեկոյան, Ճրագալույցի Պատարագից հետո: Բուն բարեկենդանի կիրակիից մինչև սուրբ Զատիկ հիսուն օր է, որոնցից քառասունութը բուն պահքի օրերն են:

Մեծ պահքի շրջանին և առհասարակ պահոց օրերին պսակ և մատաղ չեն անում:

qahana.am

Historical Dates ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ
Most Popular