Կրոն և իշխանություն. հայկական կրոնական դաշտի տեսանելի ու անտեսանելի կողմերը
ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
Haytime.info-ն գրում է.
Եթե խոսենք Հայաստանում ամենատեսանելի աղանդների (կրոնական կազմակերպությունների) մասին, ապա առաջին հերթին պետք է նշել ավետարանական և խարիզմատիկ եկեղեցիները (այստեղ մտնում է նաև Word of Life Armenia — «Կյանքի Խոսք»), Եհովայի վկաները, մորմոնները (Վերջին Օրերի Սրբերի Հիսուս Քրիստոսի Եկեղեցի), ինչպես նաև ադվենտիստները։
Համառոտ վիճակագրություն․ ինչու Հայաստանում կրոնական կազմակերպությունների թիվը չի աճում
Պաշտոնական տվյալներ (մարդահամար-2022 vs մարդահամար-2011)․
- Ավետարանականներ (ներառյալ խարիզմատները և «Կյանքի Խոսք»-ը)՝
• 2011 — ~ 29 280
• 2022 — ~ 15 836 (նվազում՝ գրեթե երկու անգամ)։
• Եհովայի վկաներ՝
• 2011 — ~ 8 695
• 2022 — ~ 5 282 (նվազում՝ շուրջ 40%)։
• Ադվենտիստներ՝
• 2011 — ~ 1 099
• 2022 — ~ 790 (նույնպես անկում)։
Ինչու տվյալները չեն համընկնում իրականության հետ․
– արտագաղթ (շատերը տեղափոխվում են ԱՄՆ կամ Եվրոպա, որտեղ համայնքները ավելի զարգացած են),
– կազմի ծերացում և երիտասարդության թույլ հոսք,
– մարդահամարի ժամանակ զգուշավորություն (մարդկանց մի մասը նշում է «ՀԱԵ» կամ «քրիստոնյա» ՝ աչքի չընկնելու համար),
– հավաքներին ոչ կանոնավոր մասնակցություն։
Ուստի իրական ներգրավվածությունը ավելի բարձր է, քան դա երևում է թղթի վրա։ Անկախ փորձագետներն ընդհանրապես խոսում են կրոնական կազմակերպությունների 200 հազար հետևորդների մասին։
Word of Life Armenia («Կյանքի Խոսք»)
Ծավալ․ Մարդահամարը դասվում է «ավետարանականների» շարքում (~15 836 մարդ՝ 2022 թ.). Համայնքները ըստ անունների առանձին չեն բաժանվում։
Պատկանելություն․ Միջազգային խարիզմատիկ ցանցի՝ Word of Life Church-ի հայկական մասնաճյուղը (գլխամասը՝ Շվեդիա)։ Հիմնադիրներ և հովիվներ՝ Արթուր և Լուսինե Սիմոնյաններ։
Քաղաքական տեսանելիություն․ 2018-ից հետո ԶԼՄ-ներում քննարկվել են պաշտոնյաների կապերը այդ եկեղեցու հետ, եղել են հրաժարականներ։ Պաշտոնական կուսակցություն չկա, ազդեցությունը իրականացվում է սոցիալական ծրագրերի և մեդիայի միջոցով։
Երիտասարդական ռազմավարություն․ ճամբարներ, համերգներ, ակտիվ ներկայություն սոցցանցերում, Սիմոնյանի՝ որպես ժամանակակից մոտիվացիոն առաջնորդի դիրքավորումը:
Երաժշտական և բեմական ակտիվություն․ սեփական խմբեր և կատարողներ պոպ/ռոք-գոսփել ժանրերում, բեմ, լույս, համերգներ ժամանակակից ձևաչափով։
Սոցցանցեր և մեդիա․ բովանդակության առաջխաղացում YouTube-ում և Facebook-ում, տեսահոլովակներ, քարոզների և երիտասարդական համերգների ձայնագրություններ։
Առաջնորդություն․ Արթուր Սիմոնյանը ներկայացվում է որպես ժամանակակից մոտիվատոր և երիտասարդների հոգևոր խորհրդատու։
Ազդեցություն․ Չնայած մարդահամարի պաշտոնական նվազմանը, կազմակերպությունը պահպանում է ուժեղ երիտասարդական միջուկ, ինչը առանձնացնում է այն մյուս կրոնական կառույցներից։
Հեղինակություն․ աղանդավորության մեղադրանքներից մինչև սոցիալական և մարդասիրական գործունեության ճանաչում:
Քաղաքական ֆոն․ 2018-ից հետո մեդիայում ակտիվորեն քննարկվում էին իշխանության ներկայացուցիչների կապերն այս եկեղեցու հետ, անգամ եղել են ճնշումների և պաշտոնյաների հրաժարականների դեպքեր, որոնց քննադատներն անվանել են «Կյանքի խոսքի մարդիկ»: Բայց ֆորմալ քաղաքական կուսակցություն կամ առանձին լոբբի նրանք չունեն։
Ազդեցություն․ Դրսևորվում է ոչ թե խորհրդարանական քաղաքականությամբ, այլ սոցիալական ծրագրերով, մեդիա ներկայությամբ և համայնքային աշխատանքով։
«Word of Life Armenia»-ի մեդիապատկեր․
Facebook — ~86 000 հետևորդ, Instagram — ~20 000, YouTube — ~48,6 հազար բաժանորդ։ LinkedIn-ում կազմակերպությունը նշված է որպես ՀԿ՝ 11–50 աշխատակից (վարչական անձնակազմ)։
Պարբերական հրապարակումներ և ուղիղ եթերներ, հատկապես ակտիվ տոների ժամանակ։
Գլխավոր շեշտադրումներ․ քարոզներ և հոգևոր ուսմունքներ, սոցիալական նախագծեր (օգնություն կարիքավորներին, բարեգործություն), երիտասարդական միջոցառումներ (համերգներ, հանդիպումներ), ընտանեկան և արժեքային թեմաներ, միջազգային կապեր, հայրենասիրական տարր (ապրիլի 24 և այլ հիշարժան օրեր)։
Լսարան․ քաղաքային երիտասարդություն և միջին տարիքի ընտանիքներ։ Տոնայնությունը՝ դրական, մոտիվացիոն, գլոբալիզացված։
Խորհրդանշական բախումներ․
– Շուշի (2020)․ «Կյանքի խոսք»-ի ադրբեջանական հատվածում հայտնվել է «Շուշան վերադարձավ տուն» գրառումը, ինչը առաջացրել է սկանդալ և անհավատարմության մեղադրանքներ։ Սիմոնյանը պարզաբանեց, որ հայ համայնքը դրա հետ կապ չունի, բայց նստվածքը մնացել է:
– Ամանորյա ուղերձ․ ավանդաբար Նոր տարուն ազգին դիմում է Կաթողիկոսը։ Ըստ շրջանառվող լուրերի ՝ Սիմոնյանն անարդար էր համարում, որ այդ հնարավորությունը միայն Հայ Առաքելական եկեղեցու մոտ է։ Արդյունքում Հ1-ը չթողարկեց Կաթողիկոսի ուղերձը, և դա խորացրեց խոսակցությունները կուլիսային մրցակցության մասին:
«Կյանքի խոսքի» համաժողովներն ու մասշտաբային միջոցառումները դիտարկվում են որպես «այլընտրանքային հոգևոր ձայնի»տեղը զբաղեցնելու փորձ:
Verelq-ի նյութը («Մեկ օր — երեք Հայաստան. զանգերի ղողանջ և աղանդների շոուներ») ընդգծում է հակադրությունը ՝ ՀԱԵ — ն ՝ զանգերին, խարիզմատները ՝ հազարավոր մարդկանց համար շոուներին։
Եհովայի վկաներ
- Մարդաքանակ․ Մարդահամար-2022 — ~5 282; կազմակերպությունը հայտնում է մոտ ~11 100 ակտիվ «հաղորդակցիչների» մասին։
- Իրավական նախադեպ․ Bayatyan v. Armenia գործը Եվրոպական մարդու իրավունքների դատարանում (2011) ամրագրեց կրոնական համոզմունքներով զինվորական ծառայությունից հրաժարման իրավունքն և ազդեց հայկական օրենսդրության վրա։
- Ակտիվություն․ Նրանց կարելի է տեսնել փողոցներում՝ գրականության կանգնակներ, անցորդների հետ զրույցներ։ Ոմանց համար դա առաքելություն է, ոմանց համար ՝ մոլուցք։
- Սոցիալական կերպար․ Ներսում՝ խիստ կարգապահություն, քաղաքականության մեջ չեզոքություն, բանակից և արյան փոխներարկումից հրաժարում։
- Քննադատություն․ Մեղադրվում են «ազգային հակապատկանության» մեջ (ընտրություններին, տոնակատարություններին, բանակին չմասնակցելու համար)։ Կան նկատողություններ խիստ բացառությունների համակարգի վերաբերյալ, որը խզում է ընտանեկան կապերը։
- Քաղաքական միջավայր․ Հայաստանում գործում են օրինական (ի տարբերություն Ռուսաստանի)։ Մայրաքաղաքում նրանց կարգավիճակը հաճախ քննարկվում է անվտանգության համատեքստում։ 2020 թվականին Արթուր Վանեցյանը պնդում էր, որ Ապարանում Փաշինյանի կողմնակիցները «Եհովայի վկաներ»են եղել։
Հիսուս Քրիստոսի Վերջին Օրերի Սրբերի Եկեղեցի (Մորմոններ)
- Առաջին միսիոներները հայտնվել են 1990-ականների սկզբին։ 1995-ին բացվեց առաջին համայնքը, 1999-ին ‘ պաշտոնական գրանցում:
- Ըստ LDS Church-ի (2025)՝ ունեն 3 625 անդամ և 8 ծխական համայնք։ Մարդահամար-2022-ում ընդգրկված են որպես «այլ կրոններ» (2011-ին՝ ընդամենը 241 մարդ)։
- Ունեն աղոթատներ, բայց տաճար չկա։ Հիմնական ծեսերն անցկացվում են արտերկրում (Կիև, Հռոմ):
- Փողոցներում նկատելի են երիտասարդ միսիոներներ ԱՄՆ-ից և Եվրոպայից։
- Հասարակության մեջ ընկալվում է որպես «ամերիկյան ազդեցություն»:Քաղաքականակտիվությունչկա։
- 2000-ականներինԱՄՆ-ի օգտին լրտեսության մեղադրանքներհնչեցին, ապացույցներայդպես էլ չներկայացվեցին:
Յոթերորդ օրվա ադվենտիստներ
- Ըստ տարեգրքի (2024) — 19 համայնք, ~ 790 անդամ։
- Քաղաքական ակտիվություն չկա, հնչեղ սկանդալներ նույնպես։
Ինչպես նվազեցնել կրոնական կազմակերպությունների քաղաքական ազդեցությունը
- Թափանցիկություն
– Պաշտոնյաների հանդիպումների գրանցամատյան կրոնական կազմակերպությունների հետ։
– Ֆինանսավորման պարտադիր հաշվետվություններ (գրանտներ, նվիրատվություններ, ծախսեր)։ - Գրանցում և պատասխանատվություն
– Միասնական թվային Բազա՝ կանոնադրություններ, ղեկավարություն, համայնքների հասցեներ։ - Մեդիա
– Կրոնական կազմակերպության և քարոզարշավների գովազդի հստակ պիտակավորում («վճարված/հովանավորված»)։
Եզրակացություն
Այս փուլում Հայաստանում կրոնական կազմակերպությունների քաղաքական և հասարակական ազդեցության իրական նվազումն անհնար է: Իշխանությունը շահագրգռված չէ թափանցիկ և համընդհանուր կանոնների ներդրմամբ։ Նրա համար ավելի հարմար է Հայ Առաքելական Եկեղեցու և կրոնական շարժումների միջև մրցակցությունը որպես գործիք օգտագործել իր նպատակների համար։
