Ծանոթ ու միաժամանակ անհայտ … Մոսկվայի մեծ թատրոն

Մոսկվայի Մեծ թատրոնը Ռուսաստանի ազգային գանձն է։ Այդ՝ Ռուսաստանի ամենահին թատրոնը գտնվում է Մոսկվայի գրեթե կենտրոնում՝ Թատերական հրապարակում, Կրեմլից ոչ հեռու։ Լրիվ անվանումը Ռուսաստանի պետական ակադեմիական մեծ՝ այսինքն բոլշոյ, օպերայի և բալետի թատրոն է: Իրականում հանրաճանաչ «Բոլշոյ» անվանումն է հաստատուն կերպով հաստատվել, ինչը խոսում է երկրի մշակութային կյանքում նրա բացառիկ դերի մասին։

Թատրոնի պատմությունը սկսվել է իշխան Պյոտր Ուրուսովի փոքր մասնավոր թատերախմբից՝ Պետրովսկու թատրոնից։ Տաղանդավոր թատերախմբի ներկայացումը  հիացրել է կայսրուհի Եկատերինա II-ին, ով իր շնորհակալություն է հայտնում իշխանին մայրաքաղաքում բոլոր ժամանցային միջոցառումները ղեկավարելու իրավունքի տրամադրմամբ։ Թատրոնի հիմնադրման ամսաթիվը համարվում է 1776 թվականի մարտի 17-ը՝ այն օրը, երբ Ուրուսովը ստացել է այդ արտոնությունը։ Կայսրուհու կամքի հայտարարությունից ընդամենը վեց ամիս անց իշխանը Նեգլինկայի ափին փայտե շենք է կառուցել Պետրովսկու թատրոնի համար։ Սակայն նախքան այն կբացվեր, շենքն այրվել է։ Նոր շենքը պահանջում էր մեծ ֆինանսական ներդրում, և Ուրուսովը գտել է գործընկեր՝ ռուսացած անգլիացի Մեդոքսին, ով հաջողակ ձեռնարկատեր և բալետի սիրահար էր։

Թատրոնի կառուցումը բրիտանացու վրա արժեցել է 130,000 արծաթե ռուբլի։ Նոր եռահարկ աղյուսե թատրոնը հանրության առջև իր դռները բացել է 1780 թվականի դեկտեմբերին։ Մի քանի տարի անց, ֆինանսական խնդիրների պատճառով, անգլիացին ստիպված է եղել թատրոնի կառավարումը հանձնել պետությանը, որից հետո այն հայտնի է դարձել որպես Կայսերական տաճար։ Բայց 1805 թվականին Մադոքսի կառուցած շենքը ևս այրվել է։ Մի քանի տարի թատերախումբը ելույթներ է ունեցել Մոսկվայի ազնվականության տնային բեմերում։ Նոր շենքը, որը հայտնվել է Արբատում 1808 թվականին, նախագծվել է ճարտարապետ Կարլ  Ռոսսիի կողմից։ Սակայն այդ թատրոնը ևս ոչնչացվել է 1812 թվականի հրդեհի հետևանքով։

Դրանից տասը տարի անց սկսվել է թատրոնի վերականգնումը, որն ավարտվել է 1825 թվականին։ Սակայն, տխուր ավանդույթի համաձայն, այդ շենքը նույնպես չի կարողացել խուսափել 1853 թվականի հրդեհից, որը թողել է նրա միայն արտաքին պատերը։ Բոլշոյ թատրոնի վերածնունդը տևել է երեք տարի։ Կայսերական թատրոնների գլխավոր ճարտարապետ Ալբերտ Կավոսը, ով վերահսկում էր շենքի վերականգնումը, մեծացրել է դրա բարձրությունը, մուտքի առջև ավելացրել սյուներ և սյունասրահ, որի վերևում բարձրանում է Պիտեր Կլոդտի կողմից ստեղծված Ապոլլոնի բրոնզե կվադրիգան։ Շենքի ճակատը զարդարված է երկգլխանի արծվով՝ Ռուսաստանի զինանշանով։

1895 թվականին թատրոնը ենթարկվել է խոշոր վերանորոգման, որի ավարտը նշանավորվել է այնպիսի ներկայացումներով, ինչպիսիք են Մուսորդսկու «Բորիս Գոդունովը» և Ռիմսկի-Կորսակովի «Պսկովցի կույսը»՝ Ֆեոդոր Շալյապինի մասնակցությամբ որպես Իվան Ահեղ։

19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին Բոլշոյը դարձել է համաշխարհային թատերական և երաժշտական մշակույթի առաջատար կենտրոններից մեկը։ Բոլշոյին նաև հաջողվել է ամբողջությամբ պահպանվել հեղափոխական իրադարձությունների և քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ։ 1917-1918 թվականների խաղաշրջանի ընթացքում հանրությունը դիտել է 170 օպերային և բալետային ներկայացում, և 1919 թվականին թատրոնին շնորհվել է «Ակադեմիական» կոչումը։

2005-ից 2011 թվականներին թատրոնը ենթարկվել է խոշոր վերակառուցման, որի շնորհիվ Բոլշոյի շենքի տակ հայտնվել է նոր հիմք, վերստեղծվել են լեգենդար պատմական ինտերիերները, զգալիորեն բարելավվել են թատրոնի տեխնիկական սարքավորումները, իսկ փորձերի համար նախատեսված տարածքներն ընդլայնվել են։
 
Կ. Խաչիկյան