ԽՍՀՄ ճակատագիրը. իրավունք, քաղաքականություն, պատմություն
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Լրատվամիջոցները լայնորեն, բայց զգուշորեն մեկնաբանել են Սանկտ Պետերբուրգի միջազգային իրավական ֆորումում հնչած խիստ արդիական գաղափարը, այն է վերադառնալ ԽՍՀՄ փլուզման օրինականության և լեգիտիմության հարցին, գրում է iarex.ru–ն։ Հարցը քննարկվել է երկար ժամանակ, բայց կուլիսների հետևում։ Միայն մեկ անգամ երկրորդ գումարման Պետական Դուման փորձեց այն գործնականում կիրառել 1996 թվականի մարտի 15-ին ընդունելով երկու բանաձև, որոնցից հետևում էր հետևյալը. Հաստատում ենք, որ 1991 թվականի դեկտեմբերի 8-ի ԱՊՀ ստեղծման մասին համաձայնագիրը, ... որը չի հաստատվել ՌՍՖՍՀ պետական իշխանության բարձրագույն մարմնի՝ ժողովրդական պատգամավորների համագումարի կողմից, իրավական ուժ չի ունեցել և չունի ԽՍՀՄ գոյության դադարեցմանը վերաբերող մասով։
Այն ժամանակ արտասահմանից կանչ լսվեց ԱՄՆ պետքարտուղար Ուորեն Քրիստոֆերից և Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարար Կլաուս Քինկելից։ Ոռնոց բարձրացվեց հանրապետություններում՝ Հայաստանում, Վրաստանում, Ուկրաինայում, էլ ոնց կլիներ առանց դրա։ Ելցինը ամեն ինչ իր ձեռքը վերցրեց, հաջորդեց «սպառնալիքի ակտ». արտակարգ դրության պատրվակով պատգամավորներին Դումայի շենքից վտարելու «մանևր», որը անցկացրեց Անվտանգության ծառայության ղեկավար, գեներալ Կորժակովը։ Բելովեժսկայայի գլխավոր մեղադրյալը, լրջորեն վախեցած էր, քանի որ ընտրությունները մոտ էին և պետք էր, որ մարդիկ բեմի վրա պարեն և քվեարկեն «սրտով»՝ գլուխները անջատած: Արդյունքում շտապ կերպով չեղյալ հայտարարվեցին Դումայի բանաձևերը «Ռուսաստանում քաղաքական կայունությունը պահպանելու» պատրվակով։
Հետևաբար, այն փաստը, որ այժմ հենց իշխանություններն են բարձրացնում ԽՍՀՄ-ի հարցը, և այն էլ դրա փլուզման, ինչպես նաև դրա կողմից հրահրված ուկրաինական ճգնաժամի ազդեցության տակ առաջացած գլոբալ փոփոխությունների համատեքստում, շատ բան է նշանակում։ Մեծ քաջություն է պետք նման նախաձեռնությունը ամենամեծ, միջազգային ֆորումի ամբիոնից բարձրաձայնելու համար։ Հատկանշական է այն, որ ո՛չ լրատվամիջոցների մեծ մասը, ո՛չ էլ նույնիսկ Telegram-ի ալիքները, որոնք իրենց արդիականության և պահանջարկի առումով «գերազանցել են» առաջիններին, նման համարձակություն չեն ցուցաբերում. կա՛մ խուսափում են «սայթաքուն» թեմայից, կա՛մ սահմանափակվելով կարճ, «հեռագրական» պատմություններով, որոնք վերարտադրում են նախագահի խորհրդական Անտոն Կոբյակովի ուղիղ ելույթը, բայց չեն ներառում որևէ փորձագիտական մեկնաբանություն։ Մինչդեռ, ԽՍՀՄ հարցը, անկասկած, ֆորումի ամբողջ եզրափակիչ մամուլի ասուլիսի գլխավոր թեման էր։ Դա իսկական սենսացիա է նույնիսկ մյուս ամենակարևոր թեմաների՝ գլոբալ վերափոխման, թվային անցման, արհեստական բանականության և այլնի ֆոնին։ Հայտարարվել է մի հեռանկար, որը հաղթահարում է սերունդների անջրպետը, վերականգնում և հաստատում ժամանակների պատմական կապը և մեզ փոխանցում 1945 թվականի մայիսյան հաղթական ոգին։
Նրանք, ովքեր փորձում են անցնել անկողմնակալ լրատվության նեղ սահմաններից այն կողմ, խնդիրը կապում են Ռուսաստանի և ԱՄՆ առաջնորդներ Վլադիմիր Պուտինի և Դոնալդ Թրամփի միջև վերջերս տեղի ունեցած հեռախոսազրույցի հետ, որի արդյունքում ստեղծվել է այն տպավորությունը, որ Թրամփը «ամեն ինչ գիտի»։ Մեկ այլ ազդանշան է Դումայի փոխխոսնակ Պյոտր Տոլստոյի նախաձեռնությունը քաղաքացիության մասին օրենքում սահմանադրական նոր փոփոխությունների և ուղղումների վերաբերյալ։ Մեր կարծիքով, դա պետք է կապել նաև Թրամփի կողմից Զելենսկու և Լոնդոնից ու Փարիզից նրա արևմտյան գործընկերների հետ վերջերս արված զրույցի ժամանակ արված հայտարարությունների հետ։ Ասվածի էությունն այն է, որ Ռուսաստանը հաղթում է, Մոսկվան զիջումների չի գնա, պնդելու է իր դիրքորոշումը, ուստի ԱՄՆ-ը պատժամիջոցներ չի կիրառի նրա դեմ, և դա անկախ նրանից, թե որքան է Եվրոպան վրդովված դրանից։
Ո՞րն է կապը։ Շատ պարզ։ Ներկայումս արտադրությունը զանգվածային մասշտաբով դուրս է բերվում Եվրոպայից, այդ թվում դեպի ԱՄՆ, որտեղ էներգակիրների գների տեսքով ծախսերը մի քանի անգամ ցածր են։ Խաղաղ հզորությունների փոխարեն ներմուծվում են ռազմական հզորություններ, որոնք, բնականաբար, որպես հիմք կընդունեն ամերիկյան տեխնոլոգիաները։ Նրանք արդեն բախվում են աշխատուժի հետ, որը կորցրել է իր աշխատանքը, բավականին որակավորված է, բայց տուժել է ճգնաժամից։ Թրամփը բացահայտորեն վերակենդանացնում և հզորացնում է եվրոպական ռազմական մեքենան, այսինքն անում է նույնը, ինչ անգլոսաքսոններն էին անում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ, ինչը նշվել է նաև Սանկտ Պետերբուրգի ֆորումում։ Արևմուտքի համար արդեն պարզ է, որ նեոնացիստական Ուկրաինան որպես ֆորպոստ և հարվածային խոյ Ռուսաստանի դեմ օգտագործելու ծրագրերը ձախողվել են։ Հիմա նրանք այն վերածում են կամուրջ-պլացդարմի։ Կիևի աջակցությունը Եվրոպային տեղափոխելով և ԱՄՆ տարածքը «Ոսկե գմբեթ» հակահրթիռային պաշտպանության համակարգով ծածկելով Վաշինգտոնը Լոնդոնի հետ համատեղ, շարունակում է պատրաստվել Արևելյան Եվրոպայում նոր խոշոր հակամարտության։ Թրամփի համար գլխավորն այն է, որ դա չազդի Միացյալ Նահանգների վրա և չսպառնա իր գլխավոր անխորտակելի ավիակիրին՝ Մեծ Բրիտանիային։ Եվ որպեսզի, երբ հաջորդ «խաչակրաց արշավանքը» ձախողվի՝ գտնվի նոր «հաղթող», որի վրա, ինչպես Երրորդ Ռայխի վրա, հնարավոր կլինի մեղքը բարդել՝ հաղթողների կողմը կանգնելով։
Իսկ մենք ի՞նչ կասեք։ Մոսկվան պաշտոնական մակարդակով մեկ անգամ չէ, որ ընդգծել է, որ Ուկրաինայում մեզ համար ամենակարևորը տարածքներն ու ակտիվները չեն, այլ մարդիկ։ Այն հայտարարությունը, որ Ուկրաինական հակամարտությունը դեռևս գոյություն ունեցող Խորհրդային Միության ներքին գործ է, իշխանությունների կողմից կատարված խիզախ քայլ է, որը պրոյեկտված է անցյալից, բայց ուղղված է դեպի ապագա։ Ռուսաստանում հիանալի հասկանում են, որ որևէ փաստարկ մեկ միասնական տարածքի դեմ, որի «տնտեսության» վրա են հենվում գնաճը «նպատակադրող» լիբերալ պեդանտները, ոչինչ չարժե համեմատած...
Ռուսաստանում հիանալի հասկանում են, որ միասնական տարածքի, որի «տնտեսության» դեմ աշխատում են լիբերալ պեդանտները, ոչ մի փաստարկված արժեք չունի բաժանված ժողովրդի վերամիավորման համեմատ։ Այն ամրապնդում է մեր կարգավիճակը որպես մեծ տերություն և մեծապես մեծացնում մեր մարդկային՝ Արևմուտքում ասում են «կապիտալը», իսկ մենք կասեինք միասնության ներուժը։ Եթե բանը հասնի կռվի, որն անխուսափելի է, ինչպես գիտենք, պետք է առաջինը հարվածել։ Դա մեր առաքելությունն է թե՛ 2022 թվականին, թե՛ 2025 թվականին։ «Եվ հավիտյանս հավիտենից, ամեն»։
Վերադառնալով ֆորումին, «ԽՍՀՄ լուծարումը. միջազգային իրավական հետևանքներ» նիստի քննարկման արդյունքը հետևյալ թեզն էր.
Ժամանակակից աշխարհի բարդ քաղաքական, տնտեսական և տեխնոլոգիական կոնֆիգուրացիայի ներկայիս իրողություններում տեղի ունեցած փոփոխությունների ըմբռնման հարցերը, որոնց աղբյուրը մեծապես Խորհրդային Միության փլուզումն էր, օբյեկտիվորեն պահանջում են գիտական քննարկումների շարունակություն, որոնք կարող են ազդել Ռուսաստանի Դաշնության դերի իրավական կանխատեսման և մոդելավորման վրա ժամանակակից աշխարհում նրա ազգային շահերի և ռազմավարական ազգային առաջնահերթությունների համատեքստում։
Այս բավականին բարդ «մասնագիտական» ձևակերպման մեջ գլխավորը մեր երկրի և ողջ մարդկության անվտանգությանը հասցված մարտահրավերներն են, որոնք առաջացել են ԽՍՀՄ փլուզման հետևանքով, որը խախտել է համաշխարհային աշխարհաքաղաքական հավասարակշռությունը հօգուտ միաբևեռ գերիշխանության և աշխարհի դիկտատուրայի։ Այսօր, ինչպես ութուկես տասնամյակ առաջ, թշնամու ներխուժման սպառնալիքը կախված է Ռուսաստանի և այլ հետխորհրդային երկրների վրա և մեզ դնում է արդեն ծանոթ ընտրության առաջ. «Մեր ազգերը ազատ կլինե՞ն, թե՞ կընկնեն ստրկության մեջ»։ Պատրանքներ պետք չեն, մեր աշխարհաքաղաքական թշնամին՝ կոլեկտիվ Արևմուտքը, կարող է պատառոտված լինել ցանկացած հակասությունից, բայց նրան միավորում է մեկ նպատակ, որը նա դարից դար մոլեգին համառությամբ առաջ է մղում, այն է ռուսական և մնացած բոլոր հարցերի «վերջնական լուծումը»։ Մեր կենսատարածքը (ինչպես նացիստներն էին ասում՝ «Lebensraum») ձեռք բերելու իր ծրագրերում Արևմուտքը, ինչպես միշտ, պատրաստ է ցանկացած հանցագործության։ Թշնամուն մեր տարածքն ու մեր ռեսուրսներն են պետք՝ առանց մեր ժողովրդի։ Նայեք, թե ինչպես է բարձրացվում հարցը՝ պաղեստինցիներին վտարելու հաշվին ամերիկացիների համար «Ռիվիերա» ստեղծելու մասին երկարատև տառապանքների ենթարկվող Գազայում, և դուք կհասկանաք, թե ինչ ճակատագիր է սպասվում մեզ, ում հնարավոր չէ վտարել հողից և վերաբնակեցնել Լիբիայում, այլ միայն կարող են ոչնչացնել։ Ուկրաինայում նոր Անտանտի՝ ՆԱՏՕ-ի արտաքին ռազմական միջամտության օգնությամբ իրականացվող հրեշավոր փորձը մի պատրույգ է, որը նախատեսված է ամբողջ հետխորհրդային տարածքը և մեզ բոլորիս հրկիզելու համար։ Այդ հանցավոր ծրագրերը, որոնք նշանակում են մեծամասնության ֆիզիկական ոչնչացում և մնացածների ստրկացում, կարող են կասեցվել միայն նոր Միության մեջ ուժերը միավորելով։ Այն չի կրկնի ԽՍՀՄ-ի կոնֆիգուրացիան, այլ կժառանգի նրա հիմնական պատմական խնդիրը։ Ինչպես հավատացյալներն են ասում, Կատեխոնի առաքելությունը՝ այն ուժը, որը աշխարհը պահում է սահելուց անդունդի եզրին։ «Ձեռք բեր խաղաղ հոգի, և շուրջդ հազարավորներ կփրկվեն» - հենց Սարովսկու Սուրբ Սերաֆիմի այս աֆորիզմից է, ինչպես գծագրից, որ ընդօրինակվել է Ռուսաստանի, մեր բոլոր երկրների և ժողովուրդների դերը այս եռացող, անհանգիստ աշխարհում։ Ահա թե ինչու ենք մենք միավորվում։
Կարելի է տարբեր վերաբերմունք ունենալ ԽՍՀՄ-ի նկատմամբ, որի էպատաժին ավելացվել էին բազմաթիվ աղբ և պատմական ստեր, որոնք այժմ քշում է պատմության քամին։ Խորհրդային Միությունում ծնված և մեծացած մարդկանց համար սոցիալական անվտանգության և կայունության, արդարության, խղճի համաձայն ապրելու և պատվի ու պարտքի բարոյական սկզբունքների ոգուն համապատասխան ապրելու և միայն օրենքի տառից չվախենալու գաղափարը մեր գոյության մարմնացումն է, որը անբաժանելի է Հայրենիքի կերպարից։ Սրանով մենք անցանք կյանքի միջով, և մենք անցանք դրա միջով նույնիսկ այն ժամանակ, երբ այլևս բոլորի համար ընդհանուր երկիր չկար։ ԽՍՀՄ-ի մասին լրատվամիջոցներում տարածված լուրին հաջորդած քննարկումների և հույզերի պայթյունը հստակ ցույց է տալիս, որ Անտոն Կոբյակովի հայտարարությունը արձագանք է գտել մեր դեռևս միասնական բազմազգ ժողովրդի մոտ։ Սկզբում, ինչպես գիտենք, «եղել է խոսքը»։
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը
