Իրան-Հայաստան. էներգետիկ փոխանակում

Իրանը Հայաստանին գազ մատակարարող երկրորդ երկիրն է Ռուսաստանից հետո։ Սակայն, ի տարբերություն Ռուսաստանի, Հայաստան գազի արտահանումն իրականացվում է էլեկտրաէներգիայի փոխանակման միջոցով։ Իրանի և Հայաստանի միջև գազի և էլեկտրաէներգիայի փոխանակումը հիմնված է ամռանն Իրանից և ձմռանը Հայաստանից գազի մատակարարումների անհավասարակշռության վրա։ Իրանի և Հայաստանի միջև աճող էներգետիկ գործընկերությունն ընդգծում է Իրանի ռազմավարական ցանկությունն ընդլայնելու իր ազդեցությունը Հարավային Կովկասում այնպիսի մարտահրավերների ֆոնին, ինչպիսիք են սեփական էներգետիկ անհավասարակշռությունը, միջազգային պատժամիջոցները և Հայաստանի գազի շուկայում Ռուսաստանի գերիշխող դերի հետ  մրցակցությունը, գրում է infoshos.ru-ն:

2004 թվականին Իրանն ու Հայաստանը ստորագրել են 20 տարվա «Գազ էլեկտրաէներգիայի դիմաց» համաձայնագիր, որն ուժի մեջ է մտել 2009 թվականին։ Իրան-Հայաստան գազատարի երկարությունը 140 կիլոմետր է։ 2009 թվականից է Հայաստանը բնական գազ ներկրում Իրանից, այն վերածում էլեկտրաէներգիայի տեղական ՋԷԿ-ում և հետ մատակարարում Իրան։ Բնական գազի յուրաքանչյուր խորանարդ մետրից ստացվող ավելցուկային էլեկտրաէներգիան մնում է Հայաստանում։

Իրանը ներկայումս Հայաստան է արտահանում օրական մեկ միլիոն խորանարդ մետր գազ՝ տարեկան մոտ 365 միլիոն խորանարդ մետր գազ։ Դրա դիմաց Իրանը յուրաքանչյուր խորանարդ մետր գազի դիմաց ստանում է 3 կվտ/ժամ էլեկտրաէներգիա, որն արտադրվում է Հայաստանի ՋԷԿ-երում։ Արդեն հայտնի է, որ 20-ամյա պայմանագրի ավարտից հետո այն կերկարաձգվի  մինչև 2030 թվականը։

Հայաստան-Իրան էլեկտրահաղորդման երրորդ գծի ավարտից հետո Իրանի և Հայաստանի միջև գազի և էլեկտրաէներգիայի փոխանակման ծավալների կրկնապատկումը կհանգեցնի երկու լուրջ մարտահրավերի: Առաջին մարտահրավերն Իրանում էներգետիկ անհավասարակշռությունն է։ Իրանն էներգետիկ ռեսուրսներով աշխարհի ամենահարուստ երկրներից մեկն է, ներառյալ Ռուսաստանից հետո գազի ապացուցված երկրորդ պաշարներով երկիրը, այն նաև աշխարհում չորրորդ գազ սպառող երկիրն է ԱՄՆ-ից, Ռուսաստանից և Չինաստանից հետո: Վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում Իրանի նկատմամբ կիրառված տնտեսական պատժամիջոցները խոչընդոտել են օտարերկրյա ներդրումներին և գազի արդյունահանման կարողությունների զարգացմանը: Իրանը նաև բախվում է էլեկտրաէներգիայի լուրջ սղությանը: Իրանի կառավարության վերջերս ընդունած որոշման համաձայն Իրանի բոլոր նահանգներում օրական երկու ժամով էլեկտրաէներգիայի անջատումներ են նախատեսվում, ինչն աննախադեպ է վերջին երեք տասնամյակում։

Հայաստան իրանական գազի արտահանման ավելացման երկրորդ խնդիրը ռուսական էներգետիկ «Գազպրոմ» կորպորացիայի մենաշնորհն է հայկական գազի շուկայում։ Անցյալ տարի Հայաստանը Ռուսաստանից ներկրել է 2,7 միլիարդ խորանարդ մետր գազ՝ զգալիորեն ավելի, քան Իրանից ներկրված 365 միլիոն խորանարդ մետրն է։ Բացի այդ, Հայաստանը Ռուսաստանին 165 դոլար է վճարում հազար խորանարդ մետր գազի դիմաց։ Թեև 2019 թվականին ռուսական գազի գինը հազար խորանարդ մետրի դիմաց թանկացել է 15 դոլարով, այնուհետև դրանք մնացել են անփոփոխ։ Ըստ հայ պաշտոնյաների ռուսական գազն ավելի էժան է, քան իրանականը, բայց Հայաստանը չի վճարում իրանական ներկրման համար։ Հայաստանի և Իրանի միջև կնքված պայմանագրով ոչ մի երկիր գումար չի վճարում, այլ փոխանակվում են ռեսուրսները։

Անկասկած, իրանական գազի արտահանումը Հայաստան հակասում է ռուսական շահերին։ 2008 թվականի օգոստոսին աբխազական հակամարտությունից հետո Ռուսաստանը կորցրեց մուտքը վրացական գազի շուկա, և Ադրբեջանի պետական ​​նավթային ընկերությունը (SOCAR) փոխարինեց «Գազպրոմին» երկրի էներգետիկ ոլորտում: Այսպիսով, Հայաստանը ռուսական գազի միակ շուկան է Հարավային Կովկասում։

Այդ կապակցությամբ շատ արևմտյան փորձագետներ ենթադրում են, որ Իրան-Հայաստան գազատարի տրամագիծը 1420-ից մինչև 700 միլիմետր (56-ից 28 դյույմ) նվազեցնելու որոշման հետևում կանգնած էր «Գազպրոմը»: Նախկինում «Գազպրոմը» իր դուստր ընկերության՝ «Գազպրոմ Արմենիա»-ի միջոցով ձեռք էր բերել գազատարի հայկական հատվածի վերահսկիչ բաժնետոմսերը։ Եթե ​​գազամուղը կառուցվեր իր սկզբնական տրամագծով, ապա այն Իրանին թույլ կտար գազ արտահանել եվրոպական շուկաներ դրանով իսկ մրցելով ռուսական գազի հետ։

Վրաստան իրանական արտահանվող գազատարի շինարարության դադարեցումը և 2006 թվականին Հայաստանի որոշումը՝ Հայաստանի տարածքում իրանական արտահանվող գազատարի 41 կիլոմետրը ռուսական «Գազպրոմին» փոխանցելու մասին, ինչը Մոսկվային թույլ տվեց վերահսկել դեպի էներգակիրների մատակարարման բոլոր ուղիները, Հայաստանը փորձագետների մեծ մասի կողմից մեկնաբանվում է որպես Հարավային Կովկասի էներգետիկ ոլորտում Իրանի և Ռուսաստանի շահերի բախման նշաններ։

Փաշինյանի կառավարության Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագիր չկնքելը և Թուրքիայի հետ հարաբերությունները չկարգավորելը հանգեցնում է Հայաստանի հետագա աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական մեկուսացման և Ռուսաստանից կախվածության։ Միևնույն ժամանակ, «Գազպրոմ»- ի կայուն դիրքը տարածաշրջանում Իրանին հնարավորություն չի տալիս ավելացնել գազի արտահանումը Հայաստան և ապա Վրաստան։ Հայաստան արտահանման ավելացման հեռանկարները գիտակցելու համար Իրանը պետք է լուծի երկրում գազի անհավասարակշռության խնդիրը, պետք է չեղարկվեն տնտեսական պատժամիջոցները, ներգրավվեն օտարերկրյա ներդրումներ, զարգացվեն իրանական գազի հանքերն ու նավթավերամշակման գործարանները, մեծացվի գազի արդյունահանումն ու արտահանումը։ Հակառակ դեպքում, նույնիսկ գազային ոլորտում Մոսկվայից Երևանի կախվածության նվազման դեպքում, Իրանը չի կարողանա մեծացնել գազի արտահանումը Հայաստան։ Բացի դա ներկա պայմաններում ուղղակի անհնար է խոսել իրանական գազը Եվրոպա արտահանելու հեռանկարների մասին։

Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը

www.1or.am