Փնտրեք ընկերներ մոտակայքում. Հայաստանի մասին անկեղծորեն և հույսով
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԵրկար ժամանակ Հայաստանի մասին խոսակցությունը հետաձգվում էր։ Ոչ միայն Մոսկվա-Երևան-Բաքու եռանկյունու հարաբերությունների նրբության և 1991 թվականի հետևանքների համար մեր պատասխանատվության գիտակցման պատճառով, գրում է ng.ru-ն։ Թերևս Ռուսաստանի և Հայաստանի ղեկավարների երկխոսությունը դեռ չի ընդհատվել։ Դա, մեծ հաշվով, թողնում է լավագույնի հիմնական հույսը։ Կա նաև այնպիսի հուսադրող գործոն, ինչպիսին է երկու երկրների խորհրդարանականների միջև շարունակվող շփումները։ Բայց մյուս կողմից, ՀԱՊԿ-ի ներսում են հարաբերությունները երկար ժամանակ անորոշ վիճակում։
Սակայն մեր ներկա փուլի հետ կապված ավելի շատ, քան մյուսները, պարզություն է մտցրել ՌԴ Արտաքին հետախուզության ծառայությունը (SVR), որը գործում է փաստերով, այլ ոչ թե մաքսիմումներով, անկախ նրանից, թե որքանով են դրանք հիմնավորված։ Նորից ասենք թեմայի առանձնահատուկ նրբության մասին: Փաստն այն է, որ Հայաստանի մասին ցանկացած տեղեկություն, որի հետ Երևանը համաձայն չէ, ընկալվում է որպես հայության ազգային արժանապատվության վիրավորանք։ Ինչը երբեմն բարդություններ է առաջացնում։ Ինքնաքննադատության կարգով ես համաձայն եմ նրան, որ երիտասարդ ադրբեջանցուն թույլ տալ հեռուստատեսությամբ խոսել տարեց հայի ելույթից հետո, սխալ է. Կովկասը Կովկաս է:
Նախ կառուցվածքը: ՌԴ Արտաքին հետախուզության ծառայության մամուլի հաղորդագրության մեջ ասվում է, որ ԱՄՆ Պետդեպարտամենտն արագացնում է Հայաստանում դեպի արևմտամետ զարգացման ձևաչափի վերակողմնորոշման գործընթացը, որը երկրին մղում է դեպի «ազգային ինքնասպանություն»: ԱՄՆ-ն արագացնում է արևմտամետ քաղաքացիական հասարակության կառույցների աշխատանքը Հայաստանում, նա նախատեսում է դա անել օգտագործելով Ուկրաինայում և Մոլդովայում արդեն իսկ կիրառվող մեթոդները։ Հանձնարարվել է ապահովել օտարերկրյա խորհրդականների ակտիվ մասնակցությունը, ովքեր կհարմարեցնեն Հայաստանի կառավարության աշխատանքը ելնելով Արևմուտքի շահերից։ Հայաստանում հասարակական-քաղաքական գործընթացներում նախատեսվում է ձևավորել հակառուսական ուղղություն: Դրան հասնելու համար արշավ կսկսվի վարկաբեկելու Երևանի Ռուսաստանի, ԵԱՏՄ-ի ու ՀԱՊԿ-ի հետ համագործակցության հնարավորությունները։ Վաշինգտոնը կարծում է, որ Հայաստանը պետք է հրաժարվի իր ամենամոտ գործընկերների հետ կայուն առևտրատնտեսական հարաբերություններից։
Սրանք թվերն են, որոնց հետ ոչ ոք չի կարող վիճել: Աշխարհում կա ընդամենը մոտ 10 միլիոն հայ, որից բուն Հայաստանում է 3 միլիոնը: ԱՄՆ-ում մոտ 1 միլիոն, Ֆրանսիայում 500-ից մինչև 700 հազար: Հիմա ադրբեջանցիների մասին: Նրանց թիվն ավելի քան 30 միլիոն է, այդ թվում բուն Ադրբեջանում՝ 8 միլիոն, Իրանում առնվազն 20 միլիոն (բնակչության մեկ քառորդը), Ռուսաստանում կես միլիոն։ Առանձին Ղարաբաղի մասին: 2015 թվականին այնտեղ ապրել է 145 հազար բնակիչ, որոնցից 100 հազարը հայեր այնտեղից հեռացել են, ավելի ճիշտ փախել են։ Դա էլ, ըստ էության, բերում է խոսակցության թեմա։ Անկախ նրանից, թե ինչ դեր ունեն այդ ամենում սահմանակից երկրները։ Անցյալ տարի Ռուսաստանից Հայաստան տրանսֆերտները կազմել են մոտ 4 միլիարդ դոլար, իսկ հանրապետության բյուջեն հասել է 6 միլիարդի։ Էներգետիկ հաշվեկշիռն ամբողջությամբ հիմնված է ռուսական մատակարարումների վրա։ Առևտրաշրջանառությունը կազմում է մոտ 7 մլրդ դոլար, միաժամանակ, Հայաստանը Ռուսաստան է արտահանում հիմնականում գյուղատնտեսական ապրանքներ, որոնք կարող են փոխարինվել Ադրբեջանից և Կենտրոնական Ասիայի հանրապետություններից մատակարարումներով։
Ելույթ ունենալով 2024 թվականի սեպտեմբերին կայացած Համաշխարհային հայկական գագաթնաժողովում, ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը նշել է, որ Հայաստանի պետականության պահպանման միակ ճանապարհը ռազմավարական գործընկերությունն է արևմտյան աշխարհի հետ, այդ թվում Եվրամիությանն անդամակցելու միջոցով։ Միևնույն ժամանակ, Երևանը չի ցանկանում կորցնել կապերը Մոսկվայի հետ։ Նրանք այս ամենում կոգնիտիվ դիսոնանս չեն տեսնում։
Պատմության մասին։ Պատմության ռուսական տարբերակում հայերն արժանի տեղ ունեն: Անուրանալի է Լորիս-Մելիքովի, Դելյանովի, Միկոյանի և շատ այլ հայերի ներդրումը ռուս-խորհրդային պետականության ամրապնդման գործում։ Այնուամենայնիվ, հիշում եմ նաև Իրանի հայկական թանգարանը շահի արքունիքի ծառայության մեջ գտնվող հայերի դիմանկարների շարքով։ Բայց մեզ համար ակնհայտ է Խորհրդային Միության բոլոր ժողովուրդների ներդրումը, առաջին հերթին 1945 թվականի Հաղթանակի գործում։ Առանձին նշենք Ադրբեջանի առանձնահատուկ նշանակությունը, որտեղից Կարմիր բանակը ստանում էր իր վառելիքի ավելի քան 90 %-ը։
Բայց այսօր ավելի արդիական են երբեմնի ընդհանուր հայրենիքի 1991 թվականի փլուզման հետևանքները։ Դա լարել է հարաբերությունները շատ հարևանների միջև։ Եվ միայն Մինսկն է աջակցում Մոսկվայի հետ դաշնակցային փոխգործակցությանը նվազագույն խնդիրներով։ Հյուսիսարևելյան ռազմական շրջանի անխուսափելիությունը հաստատեց գլխավորը. մեր աշխարհաքաղաքական հակառակորդներին հաջողվել է զգալի տարաձայնություններ ստեղծել հարևանների պատմական կապերում, որոնք նախկինում հազվադեպ էին մտածում իրենց էթնիկ ծագման մասին։
Հակասություն հայերի և ադրբեջանցիների միջև ունեն նույնքան երկար պատմություն, որքան հրեաների և պաղեստինցի արաբների միջև եղած պատմությունը: Ղարաբաղը (Արցախը), որը կողմերից յուրաքանչյուրն ի սկզբանե իրենն է համարում, դարձել է դիմակայության թեժ փուլի խորհրդանիշ։ Եկեք չհրապարակենք մյուս կողմի համար «վիրավորական» և «թունավոր» մանրամասներ։ Այսօր Ղարաբաղն Ադրբեջան է շրջակա հողերի խառնաշփոթ պատկանելությամբ։ Այլ գնահատականները, ևս մեկ անգամ շեշտենք, սրացում կառաջացնեն։ Պարադոքսն այն է, որ Իսրայելի համակեցությունը և Պաղեստինի հետ հավասար կարգավիճակը (ինչը այդպես չէ) առնվազն հիպոթետիկ հույս է թողնում նրանց հաշտեցման համար, թեև շատ տասնամյակներ անց և դրանով հետաքրքրված բոլոր կողմերի բարի կամքով: Նույնը չի կարելի ասել Հայաստանի և Ադրբեջանի մասին։ Երկուսի հոգիներում էլ արյան ոխը կմնա սերունդների համար։ Սակայն ինտեգրման բանաձև, որն ընդունակ է ինչ-որ բան փոխել, դեռ չի գտնվել։
Եվ դժվար թե այդ բանաձևն առաջարկի Եվրամիությունը, ինչի հույսն ունի Փաշինյանը։ Թուրքիան տասնամյակներ շարունակ ձգտում է անդամակցել ԵՄ-ին, սակայն մինչ այժմ դա անհաջող է: Ավելին, թուրք քաղաքագետները կարծում են, որ դրան խոչընդոտում են Ֆրանսիայի և ԱՄՆ-ի (հայամետ) շրջանակները։ Իսկ մնացած առումներով, թուրքերը հայերի հետ «համագործակցության» մեծ հեռանկար չեն տեսնում, ինչի մասին բավականին արհամարհանքով են խոսում։ Բայց, եթե Անկարան, Երևանը և նույնիսկ Բաքուն խիստ փաստաթղթավորված և միաժամանակ միանան ԵՄ-ին, կառաջանա 20 միլիոն իրանցի ադրբեջանցիների գործոնը։ Իրանը Եվրամիության անդամ պատկերացնելու համար բավականաչափ երևակայություն պետք չէ: Ո՛չ մեկը, ո՛չ մյուսը չեն էլ երազում դրա մասին։
Եզրափակելով, նախազգուշացումներ և լավ խորհուրդներ:
Սկսենք նրանից, որը պարզ է դարձել հակառուսական դաշինքին միանալու Փաշինյանի մտադրությունները որպես Արևմուտքի կողմից Հայաստանի պաշտպանության երաշխիք։ Հասկանալի է, որ Երևանը ձգտելու է անդամակցել ՆԱՏՕ-ին, որպեսզի դառնա ԵՄ անդամ։ Էլ չխոսենք այն մասին, որ դա կանխատեսելիորեն կվատթարացնի հարաբերություններն Ադրբեջանի հետ, մինչև նոր «թաղային» պատերազմի։ Ի դեպ, Երևանն ու Բաքուն դեռ խաղաղության պայմանագիր չեն ստորագրել։ Հետևաբար, Հայաստանի ինքնիշխանությունը, առնվազն նրա միջազգայնորեն ճանաչված տարածքի մի մասի նկատմամբ, կարող է վիճարկվել: Առաջին հերթին ռազմական ուժով։ Պարզ է, թե Թուրքիան որ կողմն է լինելու իր «համոզիչ» բայրաքթարներով: Իսկ ակնարկները, որ Ռուսաստանին կարող են կրկին «վստահել» Հայաստանի սահմանը Թուրքիայի, գուցե նաև Ադրբեջանի հետ, անլուրջ են. կիսով չափ մեզ հետ, կիսով չափ մեր դեմ լինելն անհնար է։
Ավելին, Հայաստանը նկատելիորեն մեկուսացված է մնացած եվրոատլանտյան տարածությունից։ Դժվար է հասկանալ, թե ինչի՞ վրա է հիմնված Արևմուտքի հետ արտոնյալ տնտեսական փոխգործակցության հույսը, իսկապե՞ս հույսը հայկական կոնյակն է: Հակառակ դեպքում, բուն Հայաստանի ռեսուրսները մեծապես կասկածելի են։ Միգուցե՞ պետք է սկսել Հայաստանի, Վրաստանի, Թուրքիայի, Ադրբեջանի և Իրանի միջև կայուն հաղորդակցության համակարգի (ճանապարհներ, խողովակաշարեր, էլեկտրահաղորդման գծեր) ստեղծումը: Դա հնարավորություն կտա լոգիստիկ շղթաներ կառուցել Կասպիցից մինչև Միջերկրական ծով, Պարսից ծոցից մինչև Սև ծով:
Իսկ, եթե խոսքը վերաբերում է «Արևմուտքի հետ կոլեկտիվ տարածաշրջանային պաշտպանությանը», ապա Վրաստանը՝ Հայաստանին սահմանակից երրորդ երկիրը, իրո՞ք պետք է ներքաշվի հերթական արկածախնդրության մեջ։ Ուկրաինան ցույց տվեց, որ ռուսական բանակն այնքան էլ «անատամ» չէ, որքան հույս ուներ Սահակաշվիլին «08.08.08»-ի նախօրեին։ Ու թեև Հայաստանը մեզ սահմանակից չէ, սակայն նրա օրինակը, ավելի ճիշտ՝ այսօրվա մոտեցումներն առիթ են տալիս հիշելու, թե ի՞նչ և ինչպե՞ս է եղել մյուսների հետ՝ մեր սահմանների շրջագծով։
Այստեղից էլ մեր կողմից զգուշացումը «ազգային ինքնասպանության» մասին։ Եկեք զարգացնենք գաղափարը, գրեթե բոլոր 2,5–3 միլիոն ռուսահայերը խոսում են ուղղակիորեն, այդ թվում եկեղեցիներում, Փաշինյանի դավաճանության մասին ղարաբաղցի իր հայրենակիցների, նաև Ռուսաստանի նկատմամբ։ Անկախ ղարաբաղցի-արցախցուց, մնացած Հայաստանն էլ է ոչ միաձույլ։ Հայերը ողջախոհություն ունեն, հակառակ դեպքում նրանք չէին դիմանա նման ծանր միջավայրում։ Չինացիները, ովքեր նույնպես շատ իմաստություն ունեն, մի աֆորիզմ ունեն՝ պետք չէ ավելի շատ կծել, քան կարող ես ծամել:
Ուստի լավ խորհուրդ Երևանին. ընկերներ փնտրեք մոտակայքում և հեռու պահեք ուրիշներին, այդ թվում ձեր ընկերներին հակառակվողներին: Ինչը չի բացառում հարևանների հետ հաշտեցումը, Մոսկվայի աջակցության վրա հույս դնելը։ Քանի դեռ ուշ չէ: Հակառակ դեպքում, մեզ համար ընդհանուր քրիստոնեական համերաշխությունից ելնելով նրանց համար մոմեր կվառվեն:
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը